Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Halszka Szołdrska, archeolog z wykształcenia i autorka historycznych powieści dla młodzieży, wykonała kapitalną pracę. Wielkie plusy za sam pomysł. Bardzo brakuje podobnej rozprawki dziś, po gigantycznych odkryciach archeologicznych i nowych badaniach historycznych, które zupełnie zmieniły obraz naszej wizji początków państwa polskiego. Drugi plus za systematyczność. Na warsztat autorka wzięła 24 powieści, zarówno z najwyższej półki, jak Kraszewskiego, Gołubiewa i Bunscha, jak i liczne powieści skierowane bardziej do młodzieży, m.in. Majchrowskiego, Grabskiego, Dobkiewiczowej, Świrszczyńskiej, Żylińskiej, Sujkowskiego. Z popularyzatorów na ruszt trafił m.in. silący się zawsze na oryginalność Roszko i solidny Myślenicki. Miejsce dla Przyborowskiego, absolutnie przestarzałego, było chyba zbędne, ale zdaje się, że bezmyślne wznowienia przelały tu czarę goryczy. Książki Rozpatruje je według głównych wątków: krajobraz , narzędzia , handel, obyczaje, chrystianizacja, obecność Wikingów, zgodność ze źródłami historycznymi, charakterystyka głównych postaci. Dostało się wszystkim, a zwłaszcza Gołubiewowi, za archaizowanie i prymityzowanie. Autorka gromi mit wielkiej puszczy, dominacji kamienia i ogólnego prostactwa. Jest w tym wierną wychowanką dawnej szkoły poznańskiej prof. Józefa Kostrzewskiego, która w polemice z nauką niemiecką promowała podejście ewolucyjne, samorodność rozwoju i wysoki poziom cywilizacyjny ziem polskich. W okresie Millenium obraz ten dominował. Co ciekawe, o ile duża część szczegółowych uwag pozostaje w mocy, to właśnie wizja ogólna jest zupełnie inna! Mamy skokowy wzrost potęgi Polan, gwałtowność wejścia na nowy poziom rozwoju, wielkie znaczenie ustrojowych wzorców obcych (pokarolińskich i ottońsko-salickich) oraz importów. Wystrzegamy się nadmiernego modernizowania dawnej rzeczywistości, a tu intuicje wielu pisarzy były pierwszorzędne. Czy nie w tym jest potęga Gołubiewa (mimo wszystkiego, co razi)? Dał niesamowitą panoramę tego, jak państwo i chrześcijaństwo uderzyło w dawny i wydźwignęło nowy świat. Zrehabilitowano też sagi jako źródło, a obecność i znaczenie Wikingów zyskało mocne podstawy naukowe, w tym Jomsborg. Potępienie tego zagadnienia jako "herezji skandynawskiej" odkładamy więc na półkę pt. "Dzieje historiografii". Wniosek końcowy jest taki, że część powieści trzeba ocenić inaczej, a bura nie zawsze była zasadna. Nie starzeje się wezwanie do pisarzy (a zwłaszcza popularyzatorów),aby czytali, studiowali epokę i dbali o prawdę historyczną, a nie pletli banialuki i zasłaniali się wyobraźnią artystyczną, bo jedno drugiemu nie wadzi. Brawo! A dziś przy odnowieniu powieści historycznej i zalewie różnych nowych różnej maści książek o Piastach wypadałoby wołać o nową Szołdrską, i to pilnie.