Autor w przystępny sposób objaśnia różnice w prawach rządzących światem realnym i wirtualnym, które w dłuższej perspektywie są nie do pogodzenia. Istotą demokracji jest zachowanie równowagi między wolnością a kontrolą, natomiast rozwój nowoczesnych technologii już dawno wymknął się spod kontroli państwowej, co więcej, podkopuje zasady, na jakich liberalna demokracja się opiera. System demokracji przedstawicielskiej ma służyć podejmowaniu logicznych decyzji opartych na faktach, podczas gdy Internet sprzyja decyzjom szybkim, instynktownym i emocjonalnym. Umiejętne wykorzystanie danych pozwala dziś z powodzeniem rozstrzygać wyniki wyborów za pomocą skomplikowanych algorytmów. Wystarczy dowiedzieć się, kim są wyborcy, znaleźć temat, który żywo ich interesuje, a następnie zasypywać ich powoli spersonalizowanym przekazem. Najlepiej dotrzeć do elektoratu jeszcze niezagospodarowanego, ludzi niezainteresowanych polityką, z poczuciem krzywdy, które znajduje swoje ujście w sieci, i zaproponować im proste rozwiązania problemów. Chcemy wierzyć tym prostym receptom, bo w gąszczu informacji, jakie nas otaczają, trudno się zorientować, dlatego posługujemy się uproszczonym wnioskowaniem, a co za tym idzie – wzrasta popularność przywódców i partii populistycznych, w prosty sposób objaśniających nam złożoną rzeczywistość.

Kolejnym mitem, z jakim autor się rozprawia, jest optymistyczne przekonanie, że konfrontacja z odmiennymi poglądami, jaką na niespotykaną dotąd skalę daje Internet, doprowadzi do szerszej debaty, wzrostu tolerancji i przezwyciężenia różnic. Żadna z tych oczywistych dla demokracji korzyści faktycznie się nie pojawia. Badania pokazują, że ludzie szukają w sieci potwierdzenia swoich racji, dobierając pasujące do nich źródła, a nie – jak chcielibyśmy wierzyć – rzetelnie analizują różne dane, aby dopiero sformułować swój pogląd. Polegamy na tym, co znajome, czytamy to, co już wiemy, unikamy informacji i stanowisk sprzecznych z naszymi poglądami. Widząc opinie przeczące naszym, jeszcze bardziej utwierdzamy się w przekonaniu o własnej słuszności. Gdy dodamy do tego zjawisko „toksycznego pozbawienia zahamowań” – notorycznego lekceważenia norm społecznych przez użytkowników Internetu, zobaczymy, w jaki sposób sieć wpływa na kwestie tak kluczowe dla demokracji, jak debata publiczna i poszukiwanie kompromisowych rozwiązań. Wielu uwierzyło, że tłum w sieci jest mądry i sprawiedliwy, może istotnie tak jest, gdy chodzi o szybkie rozwiązanie technicznego problemu ze sprzętem komputerowym, ale czy w sprawach polityki i moralności również można polegać na jego podpowiedziach?

Sztuczna inteligencja, roboty zastępujące część pracowników z klasy średniej, sieciowe monopole, cyberprzestępczość, kryptowaluty – dzisiejsza demokracja nie zna rozwiązań pozwalających na koegzystencję z tymi zjawiskami. Jej przetrwanie będzie zależeć od zdolności adaptacji do nowych warunków. Pamiętajmy jednak, że demokratyczne społeczeństwa tworzą krytycznie myślący obywatele, świadomi własnego sprawstwa i je wykorzystujący. Technologia nie jest ani dobra, ani zła; ale nie jest też neutralna. Wykorzystujmy rozwiązania poprawiające jakość naszego życia, lecz bądźmy czujni, nie zezwalajmy na zbytnią ingerencję w nasze życie, dokonywanie wyborów, których konsekwencji nie znamy. Nawet jeśli pesymistyczne prognozy autora się nie sprawdzą, to – jak sam zauważa – warto je sobie wyobrazić, bo tylko wówczas będziemy w stanie im zapobiec, gdyby się jednak ziściły.

Monika Kurek