Pod koniec maja uchwałą rządu przyjęty został Narodowy Program Rozwoju Czytelnictwa 2.0 na lata 2021-25. Jego założenia omawiali podczas poniedziałkowej konferencji prasowej minister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu Piotr Gliński wraz z ministrem Edukacji Narodowej Przemysławem Czarnkiem. Jednym z fundamentów programu jest myśl, że biblioteki nie są tylko miejscem wypożyczania książek, ale w coraz większej mierze pełnią funkcje społeczne i kulturowe.

Fundusze na promocję czytelnictwa większe aż o 40%

W porównaniu do poprzedniej edycji Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa z lat 2016-2020, środki finansowe przeznaczone na realizację przedstawionej wczoraj nowej propozycji zwiększyły się aż o 40%. Całkowity budżet Narodowego Programu Rozwoju Czytelnictwa 2.0 wynosi 1 079 676 000 zł, z czego ok. 635 000 000 zł (ok. 59%) to środki z budżetu państwa, a ok. 445 mln to prognozowany wymagany wkład własny beneficjentów programu (41%). Z uwagi na skalę oddziaływania i budżet, którym dysponować będą realizujący ten program operatorzy (obok obu ministerstw są to również Instytut Książki, Biblioteka Narodowa i Narodowe Centrum Kultury), NPRCz (2.0) to największy wieloletni program Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu.

Wyróżnione zostały 4 priorytety, w których NPRCz 2.0 będzie działać. Są to:

• poprawa oferty bibliotek publicznych,
• inwestycja w infrastrukturę bibliotek publicznych,
• zakup nowości wydawniczych do placówek wychowania przedszkolnego, bibliotek szkolnych i pedagogicznych,
• program dotacyjny dla bibliotek, promocja czytelnictwa.

Nadrzędnym celem programu jest wzmocnienie i promocja czytelnictwa w Polsce. Twórcy NPRCz (2.0) zauważają, że czytanie ze zrozumieniem jest jedną z kluczowych umiejętności w życiu społecznym, a jednocześnie niezbędną na nowoczesnym rynku pracy. Jak możemy przeczytać w przyjętej przez Radę Ministrów uchwale, jednym z założeń programu jest przekształcenie bibliotek publicznych oraz bibliotek publicznych wchodzących w skład innych instytucji kultury w nowoczesne centra dostępu do wiedzy, kultury oraz ośrodki życia społecznego poprzez modernizację ich infrastruktury, oraz zwiększenie dostępności tych obiektów dla osób ze szczególnymi potrzebami, w tym rodzin z małymi dziećmi. Temu mają służyć pieniądze na poprawę infrastruktury bibliotek, a także program dotacyjny dla bibliotek „BLISKO –Biblioteka | Lokalność | Inicjatywy | Społeczność | Kooperacja | Oddolność”. Tak jak oferta wsparcia w zakresie infrastruktury skupia się przede wszystkim na samych budynkach, nierzadko zabytkowych i wymagających przystosowania, tak program dotacyjny będzie realnym wsparciem finansowym w organizacji ciekawych działań edukacyjno-animacyjnych i aktywności na terenie bibliotek. Uwagę zwraca również fakt stosunkowo niskiego „progu wejścia” ze strony zainteresowanych udziałem podmiotów – według założeń programu, finansowanie z budżetu państwa może być zapewnione w aż 90%. 

Biblioteki otwarte również w soboty

Biblioteki będą mogły również wystąpić o wsparcie w zakupie nowości do swoich księgozbiorów. I to nie tylko nabycia książek papierowych, ale również licencji na e-booki i audiobooki, a także usług zdalnego dostępu do książek – e-booków, audiobooków i synchrobooków. Ta dywersyfikacja źródeł i dostępów: nie tylko książki papierowe wypożyczane w filii, ale również korzystanie z możliwości internetowych/elektronicznych wydaje się szczególnie ważne w pandemicznej rzeczywistości. Kwestia dostępności książek wydaje się dla twórców programu kluczowa; od 2022 roku wymagane jest ponadto otwarcie bibliotek przez co najmniej ¼ sobót w roku przez przynajmniej 4 godziny, a od 2023 roku otwarcie bibliotek w co najmniej połowę sobót roku przez przynajmniej 4 godziny. Jest to niejako wymuszenie dostępności książek nie tylko w dni robocze, gdy większa część z czytelników jest po prostu w szkole i w pracy, ale również wtedy, gdy mają oni czas z bibliotek korzystać. Zresztą, wiele bibliotek konieczność walki o swoich odbiorców już świetnie wyczuwa, czego dowodem mogą być kolejne filie otwierane w centrach handlowych – nie dalej jak w maju do CH Green Point w Poznaniu jedną ze swoich filii przeniosła Biblioteka Raczyńskich.

Jednym z założeń programu jest także budowa ogólnokrajowej sieci bibliotecznej. Jest to realizacja ustawy z roku… 1997; możemy w niej przeczytać, że ogólnokrajowa sieć biblioteczna ma na celu prowadzenie jednolitej działalności bibliotecznej i informacyjnej umożliwiającej korzystanie z materiałów bibliotecznych i innych źródeł informacji. Zaletą integracji bibliotek w jednym systemie ma być możliwość współkatalogowania książek w czasie rzeczywistym, a co za tym idzie – przeszukiwanie rozległych zbiorów bibliotecznych za jednym kliknięciem, jak również usprawni pozyskiwanie danych na potrzeby GUS, Biblioteki Narodowej. Faktyczne wdrażanie systemu rozpoczęło się w roku 2018, w ramach NPRCz (2.0) będą dołączane do niego kolejne biblioteki: 16 dużych bibliotek publicznych, a także 480 placówek publicznych zlokalizowanych na terenie województwa świętokrzyskiego, łódzkiego i lubelskiego. Pod koniec 2025 roku powstająca platforma ma operować na 500 podmiotach bibliotecznych.

Książki historyczne dla szkół

W Narodowym Programie Rozwoju Czytelnictwa 2.0 ujęto również szkoły i przedszkola. Jest to działanie nierozerwalnie związane z Ministerstwem Edukacji Narodowej, które będzie operatorem tych działań. W ich ramach placówki edukacyjne będą mogły otrzymać pomoc finansową w zakupie nowości wydawniczych dla dzieci w wieku 3-6 lat (przedszkola), a także nowości wydawniczych do szkół. Szczególny nacisk będzie położony na książki historyczne dotyczące historii Polski w XX wieku, a także na lektury szkolne. Biblioteki szkolne i pedagogiczne (te drugie również mają możliwość ubiegania się o pomoc w zakupach książkowych) mają także otwartą drogę do wsparcia zakupów nowych elementów wyposażenia, w tym zarówno mebli jak i sprzętu komputerowego, a także czytników e-booków.

Ostatnim elementem Programu jest planowana kampania społeczno-informacyjna. Na jej potrzeby zostało zabudżetowane – na cały okres trwania programu – blisko 30 milionów złotych. Za szczególnie istotną grupę odbiorców uznano dzieci w wieku 6–12 lat, które czytają już samodzielnie i korzystają z zasobów bibliotek. Aby dotrzeć do nich, wykorzystywany ma być przede wszystkim… TikTok. W komunikacji z osobami dorosłymi wykorzystane mają zostać media tradycyjne (prasa, telewizja) oraz społecznościowe (zwłaszcza Facebook, LinkedIn i Instagram). Media tradycyjne będą również platformą dotarcia do seniorów.

[aj]