Mungo – bo o nim mowa – nie bez powodu przedstawiony jest w ten sposób. Otóż jedna z legend głosi, że wskrzesił on ptaka. A nie wiem, czy wiecie, ale rudzik potrafi udawać martwego w obliczu zagrożenia. Tak więc nawet podczas pisania recenzji (i czytania) można dowiedzieć się czegoś nowego, co delikatnie zmienia wydźwięk historii opisanej w drugiej książce Stuarta.

Mungo wychowuje się bez ojca. Właściwie też bez matki, gdyż rodzicielka więcej czasu spędza z mężczyznami niż z własnymi dziećmi. Chłopak dzieli więc swój czas na chwile spędzane z siostrą i bratem. Rodzeństwo nie mogłoby się bardziej różnić – Hamish jest dzieckiem ulicy, protestanckim wojownikiem, cholerykiem, natomiast Jodie uczy się i pracuje, aby zapewnić bratu chociaż trochę jedzenia. W efekcie Mungo jest samotny, znerwicowany i pozostawiony samemu sobie z poczuciem własnej odmienności. A przynajmniej do czasu, aż poznaje Jamesa.

Stuart prowadzi narrację dwutorowo. Część fragmentów książki dzieje się kilka miesięcy „potem”. Mungo – z polecenia matki – udaje się na ryby z dwoma podejrzanymi typkami. Historia przybiera coraz mroczniejsze oblicze, aby w końcu doprowadzić do emocjonującego finału. Finału, który na długo z wami zostanie.

Stuart po raz kolejny i momentami w podobny sposób jak w „Shuggie Bain” rysuje obraz rodziny w szkockim mieście, które wciąż nie otrząsnęło się po thatcheryzmie. Ludzie żyją z zasiłków, bezrobocie utrzymuje się na wysokim poziomie, uczciwa praca przynosi nędzne grosze, a dzieci i młodzież znają jedynie język przemocy. Nie ma tutaj edukacji seksualnej, prawdziwych przyjaźni i akceptacji odmienności. Jest wyłącznie walka o dominację, pogarda i zastraszanie. To nie jest miejsce, w którym ktokolwiek chciałby dorastać.

A jednak Stuart pokazuje, że w tak specyficznych warunkach może powstać coś prawdziwego i szczerego. Trudno jednak powiedzieć, czy jest to związane z młodzieńczą ufnością, czy też z rozpaczliwym poszukiwaniem namiastki uczucia. Niemniej sceny, w których obserwujemy Jamesa i Mungo, są najmocniejszym punktem tej książki. Pokazują, że pomimo dorastania w tak zaburzonych relacjach możliwe jest znalezienie osoby, przy której możemy się odsłonić i być sobą.

Wydaje mi się, że „Młody Mungo” momentami jest zbyt podobny do debiutu Stuarta. Przez to historia jest przeciągnięta i odrobinę nużąca. A przecież jest to piękna opowieść o miłości, toksycznej męskości, rodzinie, inicjacji seksualnej i strachu. Na szczęście gorsze fragmenty przeplatają się z genialnymi, zapadającymi w pamięć scenami. Wywołują one silne emocje, zmuszają do refleksji i przyjrzenia się własnym zachowaniom, wzruszają. Książka ma więc wszystkie elementy, aby skruszyć nasze poglądy i skłonić do zmiany.

„Młody Mungo” to świetna powieść, która niestety zawsze będzie gorsza niż „Shuggie Bain”. Chyba że ktoś przeczyta ją najpierw. Wtedy łatwiej dostrzeże przesłanie autora i zgodzi się z nim w całości. Bo Stuart pisze o tym, co zna. Z każdego słowa i zdania wybrzmiewa uniwersalna prawda o tym, jak możemy być wredni dla osób, które powinniśmy kochać najmocniej.

Michał Wnuk