Ponieważ interesuję się historią komunizmu i bardzo lubię czytać biografie, wiedziałem, że muszę koniecznie sięgnąć po najnowszą książkę, która ukazała się nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka w serii Oblicza Zła. Oto bowiem na język polski została przetłumaczona książka „Hoxha. Żelazna pięść Albanii”. Jej autorem jest Blendi Fevziu, albański dziennikarz. Z okładki książki uśmiecha się do nas starszy pan w nieco za dużym garniturze. Jednak pozory mogą mylić. To właśnie tytułowy Enver Hoxha, komunistyczny przywódca Albanii. Rządził tym krajem przez czterdzieści lat. Doprowadził go do ruiny niemal pod każdym względem.

Kim zatem był Enver Hoxha? Kiedy zaangażował się w ruch komunistyczny? W jaki sposób objął przywództwo w partii i utrzymał je do końca swego życia? Czy był ideowym marksistą? Czy naprawdę wierzył, że prowadzi Albanię do wielkości?

Już na wstępie zdradzę, że Blendi Fevziu napisał rewelacyjną polityczną biografię Hoxhy. Pieczołowicie zrekonstruował całe jego życie. Dzięki temu czytelnik otrzymał fascynujące studium człowieka, który przez czterdzieści lat skupiał w swoich rękach władzę absolutną. Nic w Albanii nie działo się bez jego wiedzy i zgody. To on stanowił prawo. To on także chciał pisać historię.

Czytając tę biografię, nie sposób uciec od pewnych porównań. Powszechnie wiadomo, że w całej Europie Środkowo-Wschodniej komuniści przejęli władzę po drugiej wojnie światowej. W każdym kraju proces ten wyglądał nieco inaczej, jednak pomiędzy poszczególnymi partiami komunistycznymi i ich przywódcami było bardzo wiele podobieństw. Przede wszystkim na czele partii stawali ludzie mało znani, o zupełnie przeciętnych zdolnościach. Nie inaczej było w przypadku Hoxhy. Nic nie zapowiadało, że to właśnie on zostanie przywódcą albańskich komunistów. Wielu innych towarzyszy było zdolniejszych od niego i bardziej predestynowanych do objęcia przywództwa. Jednak Enver działał podstępnie i konsekwentnie. Doskonale wiedział, kiedy taktycznie się wycofać na drugi plan, kiedy zaś przypuścić zdecydowany atak. Posługując się takimi metodami, zdobył władzę w partii i nie oddał jej do końca życia.

Autor drobiazgowo śledzi poczynania albańskiego dyktatora jako partyjnego przywódcy. Przez kilkadziesiąt lat przeprowadził on wiele czystek, usuwając towarzyszy, którzy razem z nim tworzyli partię. Dzięki temu ciągle umacniał swoją władzę oraz mógł osobiście pisać historię partii, przedstawiając siebie jako jej najważniejszego działacza od samego początku. Nie ulega wątpliwości, że dla Envera – podobnie jak dla innych komunistów – partia była najważniejsza. Partia była wszystkim. Rząd, nawet państwo, musiały pełnić wobec niej rolę służebną. Dla każdego, kto interesuje się komunizmem, jest to lektura obowiązkowa.

Niemniej jednak mam do tej publikacji pewne zastrzeżenia. Z pewnością przydałby się – nawet krótki – rozdział opisujący historię Albanii bezpośrednio przed wybuchem drugiej wojny światowej oraz znaczenie ruchu komunistycznego w tamtym okresie. Blendi Fevziu w swojej książce zaskakująco mało miejsca poświęcił komunistycznej Albanii. Jest to poważny brak, który rzuca się oczy. Autor tak bardzo skupił się na samym Hoxhy i komunistach, że niemal zapomniał o zwykłych Albańczykach. Opis albańskiej rzeczywistości pod komunistycznymi rządami to coś, czego niemal nie ma w tej książce. Jedynie na marginesie Fevziu wspomina o masowym terrorze, egzekucjach, sieci bunkrów czy wszechwładnej i budzącej grozę służbie bezpieczeństwa. Mieszkańcy „czerwonej” Albanii cierpieli głód i byli niemal całkowicie odcięci od świata. Z całą pewnością pomagało to Hoxhy trzymać kraj żelazną ręką.

Zdaniem autora polityka była prawdziwą namiętnością Envera. Namiętnością jedyną, oprócz miłości do książek. Prywatna biblioteka dyktatora liczyła kilkadziesiąt tysięcy tytułów. Także tych, które w Albanii były zakazane.

Enver Hoxha do końca życia wierzył, że prowadzi Albanię najlepszą drogą. Można go nazwać paranoikiem uważającym cały świat za wrogów Albanii, jedynego prawdziwie komunistycznego państwa.

Blendi Fevziu napisał fascynującą polityczną biografię Envera Hoxhy. Dzięki temu mamy szansę poznać człowieka, który przez czterdzieści lat był komunistycznym władcą Albanii. Który nie wahał się dawnych przyjaciół skazywać na śmierć lub długoletnie więzienie. Który – w swoim mniemaniu – sam był partią.

„Hoxha. Żelazna pięść Albanii” to lektura obowiązkowa dla wszystkich interesujących się komunizmem i dla tych, którzy lubią dobre biografie. Szczerze polecam.

Wojciech Sobański