1 września 1939 roku Niemcy najechały na Polskę i rozpoczęła się II wojna światowa. Wszyscy doskonale znamy tę datę. Znamy także bezpośrednią przyczynę wybuchu wojny – odrzucenie przez Warszawę niemieckich żądań. Jednak historia – jak to zwykle bywa – jest o wiele bardziej skomplikowana. Dlatego właśnie jest taka interesująca i zajmująca. Wszak Adolf Hitler nie wziął się znikąd w 1939 roku. Żądania wobec II RP nie były pierwszymi, jakie wysuwała III Rzesza. Różnica polegała na tym, że to Polska jako pierwsza powiedziała Hitlerowi stanowcze: nie.
Dlaczego zachodnie demokracje dały się omamić Hitlerowi? Dlaczego nie sprzeciwiły mu się wcześniej? Czy można było uniknąć II wojny światowej? Czy może wręcz przeciwnie – należało ją wywołać wcześniej, aby była krótsza i zdecydowanie mniej krwawa?

Jeśli chcecie poznać kulisy gry dyplomatycznej, jak toczył się w latach 30. w Europie pomiędzy Hitlerem a Wielką Brytanią i Francją, koniecznie sięgnijcie po książkę Tima Bouverie pod tytułem „Herbatka z Hitlerem. Jak brytyjskie elity chciały zjednać Trzecią Rzeszę”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Wielka Litera. Wydawcy należą się słowa uznania za piękne wydanie książki. Szczególnie okładka przypadła mi do gustu. Wtłoczony tytuł niewątpliwie dodaje publikacji elegancji. Jednak nie myślcie, że oceniam tę pozycję jedynie po okładce. Absolutnie nie.

Po skończonej lekturze stwierdzam, że jest to fascynująca książka. Wręcz genialna. Często skupiamy się na samym wojnie, jej przebiegu, ofiarach, które pochłonęła. Jednak nie mniej frapujące są te lata, które do niej doprowadziły. Tim Bouverie udowadnia to nam z mistrzowską wręcz precyzją. W tej książce jest niemal wszystko – wielka historia i ludzie, którzy ją tworzyli. Błyskotliwe bon moty, anegdoty wywołujące uśmiech u czytelnika, oraz znane już wydarzenia, opowiedziane jednak w nowy i arcyciekawy sposób. Wszystko to sprawia, że książkę czyta się niemal jak powieść. Naprawdę wciąga czytelnika od pierwszej do ostatniej strony.

Ale po kolei. Dwadzieścia pięć rozdziałów krok po kroku opisuje pewną niezwykłą grę. Tak naprawdę jej początek miał miejsce 30 stycznia 1933 roku, gdy Adolf Hitler został mianowany kanclerzem Niemiec. Jak nieco ironicznie zauważa autor, wydarzenie to nie spotkało się z przesadnym zainteresowaniem brytyjskiej prasy. Życie na Wyspach płynęło swoim torem. Hitler zaś wydawał się politykiem niedoświadczonym, którym łatwo będzie można sterować. Nadchodzące lata miały gorzko zweryfikować tę ocenę.

Wielka Brytania od początku miała kłopot z nazistowską Rzeszą. Z perspektywy czasu łatwo jest powiedzieć, że brytyjskim elitom zabrakło zdecydowanej wyobraźni. Musimy jednak pamiętać, że Hitler nie tracił czasu. Działał z zimną krwią niczym hazardzista, stawiający czasem wszystko na jedną kartę. Zaskakująco długo taka polityka przynosiła mu łatwe sukcesy, albowiem nikt nie powiedział: sprawdzam. Nikt nie powiedział sprawdzam, gdy Hitler jawnie łamał postanowienia traktatu wersalskiego. Gdy wkraczał do Zagłębia Saary i Nadrenii. Gdy dokonywał Anschlussu Austrii. Chamberlein wierzył, że Herr Hitlerem jest poważnym politykiem, który dotrzymuje zawartych umów. Skąd taka postawa brytyjskiego premiera? Dlaczego nie zmienił swojego podejścia nawet wówczas, gdy Hitler łamał traktaty, które sam podpisał?

Autor stara się dać odpowiedź na to pytanie. Przede wszystkim duża część brytyjskich elit była pozytywnie nastawiona do nazistów. Imponowała im sprawna niemiecka gospodarka czy perfekcyjnie przygotowane igrzyska w 1936 roku. Magnaci prasowi jawie wspierali kanclerza III Rzeszy.

Kluczowy w książce jest fragment poświęcony Czechosłowacji i słynnej konferencji monachijskiej. To wtedy polityka appeasementu osiągnęła punkt kulminacyjny. Brytyjski premier nie chciał umierać za ten „odległy kraj”, o którym tak mało wiedziano. Czechosłowacja więc została podana Hitlerowi na tacy. Jak dobrze wiemy, nie zaspokoiło to apetytu niemieckiego dyktatora. Rok później rozpoczął wojnę z Polską.

Osobiście uważam, że Polska została w tej publikacji potraktowana nieco po macoszemu. Autor poświęcił jej zaskakująco mało miejsca. Tymczasem to przecież z powodu Polski Wielka Brytania i Francja wypowiedziały Niemcom wojnę. Tym samym konflikt przybrał znamiona światowego.
„Herbatka z Hitlerem” to arcyciekawa opowieść o obłaskawianiu potwora. Kulturalni dżentelmeni w garniturach kilka lat łudzili się, że Hitlera uda się nakarmić, odkrawając mu po kawałku Europy. Przychodziło im to tym łatwiej, że chodziło o Europę Wschodnią, która ich niespecjalnie interesowała. Problem był tylko jeden. Adolf Hitler nie był dżentelmenem. Był brutalnym politykiem, bezwzględnie wykorzystującym słabość Brytyjczyków i Francuzów. Europa i świat miały tego gorzko pożałować.

Jeśli szukacie świetnie udokumentowanej i ciekawej książki, opisującej politykę Wielkiej Brytanii wobec Hitlera w latach 30. XX wieku, koniecznie sięgnijcie po dzieło Tima Bouverie. To arcyciekawa lektura. Usiądźcie więc wygodnie (niekoniecznie przy herbatce) i przekonajcie się, „jak brytyjskie elity chciały zjednać Trzecią Rzeszę”. Gorąco polecam wszystkim miłośnikom historii. To lektura obowiązkowa.

Wojciech Sobański