Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Co ci się przydarzyło?” jest kluczowym pytaniem nie tylko wtedy, kiedy chcemy zrozumieć drugiego człowieka; to kluczowe pytanie, jeśli chcemy zrozumieć mózg. Inaczej mówiąc, twoja historia osobista – ludzie i miejsca – wpływa na rozwój twojego mózgu. W efekcie każdy z naszych umysłów jest wyjątkowy. Życiowe doświadczenia formują sposób, w jaki się porządkują i funkcjonują kluczowe układy naszych mózgów, więc każde z nas widzi i pojmuje świat unikalnie.

Trauma zostawia cię w ruinie. Musisz odbudować swój wewnętrzny świat. Elementem tej odbudowy, czyli procesu zdrowienia, jest powracanie do roztrzaskanej skorupy dawnego światopoglądu; przesiewasz gruzy, szukając tego, co pozostało – odłamków siebie.

W terapii chodzi bardziej o budowanie nowych skojarzeń i tworzenie nowych, zdrowszych domyślnych połączeń. Można to porównać do budowy czteropasmowej autostrady obok dawnej dwupasmowej szosy. Stara droga zostaje, ale już za bardzo jej nie używasz. Terapia jest budowaniem nowej możliwości, nowego stanu domyślnego. A to wymaga powtórzeń i czasu.

Pamiętajmy jednak: umiarkowany, przewidywalny i możliwy do kontrolowania stres może budować odporność psychiczną. Twórzmy nowe skojarzenia; miejmy nowe doświadczenia. Idealnie, gdybyśmy zagłębili się w swoją społeczność lokalną i spędzali czas z ludźmi, którzy są inni niż my. Potrzebujemy tworzyć autentyczne, istotne relacje, żebyśmy mogli poznać innych, bazując na ich wyjątkowych cechach, a nie kategoriach przynależności.

Dla jednego dziecka kontakt wzrokowy oznacza: „Troszczę się o ciebie, interesuję się tobą”. Dla innego: „Zaraz będę się na ciebie wydzierać”. Z każdą chwilą na początku życia rozwijający się mózg kataloguje i zachowuje nasze doświadczenia, tworząc osobisty „klucz”, który pomaga nam interpretować świat. Każdy z nas tworzy unikalny obraz świata ukształtowany przez to, co nas w życiu spotyka.

Nasz mózg kataloguje szeroki zakres danych, które napływają z naszej rodziny, społeczności i kultury, a także z mediów. Próbując pojąć sens przechowywanych wiadomości, zaczyna kształtować obraz świata. Gdy poznajemy później kogoś o innych cechach, niż te uprzednio skatalogowane, naszą domyślną reakcją jest ostrożność, reakcja obronna. A ponieważ nasze mózgi są pełne skojarzeń opartych na napędzanych przez środki masowego przekazu uprzedzeniach dotyczących choćby idealnego typu sylwetki lub stereotypów rasowych bądź kulturowych, wówczas będziemy przejawiać ukryte (albo jawne) uprzedzenia.

Najzdrowszym sposobem, by to robić, są relacje. Więzi zapewniają nam regulację i satysfakcję. Gdy pojawiają się narkotyki czy alkohol, mogą się stać czymś, co odsunie bliskich. Wiele interwencji, jakie stosuje się wobec nadużywających osób, ma charakter kary i skutkuje tylko jeszcze większym cierpieniem. Wówczas pociąg do zażywania staje się silniejszy. Zrywanie więzi, marginalizacja, demonizowanie tematu i karanie tylko pogłębiają problemy związane z nadużywaniem substancji. Coraz większe rozregulowanie, zagłuszanie stresu za pomocą narkotyków, postępujący rozpad relacji i brak nagród nieustannie nakręcają spiralę nadużywania.

Pozytywne interakcje z ludźmi mają nagradzającą i regulującą moc. Bez więzi z tymi, którzy się o ciebie troszczą, spędzają z tobą czas i cię wspierają, praktycznie nie sposób uchronić się przed jakąś formą niezdrowego nagradzania się i regulacji. Dotyczy to nadużywania alkoholu, narkotyków, spożywania zbyt wielu słodkich i słonych przekąsek, pornografii, samookaleczeń czy spędzania niekończących się godzin na graniu w gry wideo. Więzi stawiają opór sile przyciągania, jaką mają uzależnienia behawioralne.

W domu, w pracy, w szkole przesiadujemy niezliczone godziny przed monitorami - jest to średnio jedenaście godzin dziennie. Spożywamy mniej rodzinnych posiłków; nasza zdolność do prowadzenia rozmów słabnie. Zanika sztuka opowiadania oraz umiejętność słuchania. Skutkiem jest populacja bardziej skupiona na sobie, bardziej lękowa, depresyjna - i mniej odporna psychicznie.

Nie jestem w stanie zliczyć, jak wielu ludzi doznało niezwykłej ulgi, kiedy otrzymali wyjaśnienie, jak działa ich mózg i dlaczego taki jest. Nie wkładamy ich do szufladki psychiatrycznej. Mówimy tylko, że w taki sposób są zorganizowani i że absolutnie można się tego spodziewać na podstawie tego, co im się przydarzyło. Następnie pomagamy im zrozumieć, że mózg jest elastyczny, „plastyczny”, podatny na zmiany. I razem opracowujemy plan, jak zmienić niektóre z układów, które wydają się stać za ich problemami.

Międzypokoleniowa tkanka społeczna naszego społeczeństwa się przerzedza. Nasze więzi się rozpadają, jesteśmy bardziej podatni na trudności. To jest - jak sądzę - istotny czynnik wpływający na wzrost zaburzeń lękowych, samobójstw i depresji, który niedawno zaobserwowaliśmy, jeszcze przed pandemią COVID-19.

Mądrzy ludzie uczą się nieść swój ciężar jak łaskę, często po to, by uchronić innych przed intensywnością bólu, jakiego sami doświadczają.

Sygnały przywołujące skojarzenie – generalnie wszystkie bodźce sensoryczne, takie jak: konkretny widok, dźwięk, zapach czy dotyk – mogą uruchamiać traumatyczne wspomnienie.

Odnalezienie równowagi może być wyczerpującym wyzwaniem dla każdego, czyj mechanizm reagowania na stres został zaburzony przez traumę. Próby ucieczki od emocjonalnego cierpienia mogą prowadzić do ekstremalnych, a nawet destrukcyjnych metod regulacji.