Lata 30. XX wieku były bardzo burzliwe. To właśnie wtedy miał miejsce szereg wydarzeń, które bezpośrednio lub pośrednio doprowadziły do wybuchu II wojny światowej. Wiele z nich jest powszechnie znanych i trafiło do podręczników historii. Innymi interesują się jedynie specjaliści. Ponieważ sam w ostatnim czasie interesuję się genezą II wojny światowej, to chętnie sięgnąłem po publikację Bartosza Borkowskiego pod tytułem „Ku wojnie”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Bellona. Autor jest historykiem, w Internecie prowadzi kanał „Oblicza XX Wieku”.

Czy recenzowana książka spełniła moje oczekiwania? Czy autor rzetelnie opisał koniec lat trzydziestych, gdy „Europa i świat coraz częściej spoglądają w stronę Polski i jej relacji z Trzecią Rzeszą”? Odpowiedź na to pytanie nie jest jednoznaczna. Zaznaczę na początku, że „Ku wojnie” to książka typowo publicystyczna, skierowana do szerokiego grona odbiorców. W tym sensie spełnia swoją funkcję. Jednak ktoś, kto bardziej interesuje się tym tematem, raczej nie dowie się z niej niczego nowego. Autor przybliżył „kulisy wielkiej polityki, która rozbudzała wyobraźnię opinii publicznej”. Sporo miejsca poświęca relacjom polsko-niemieckim. Podejmuje – tak modne ostatnio – rozważania o możliwości rzekomego sojuszu Polski z III Rzeszą.

Pierwszy rozdział traktuje jednak o mentorze Adolfa Hitlera. Kim był człowiek, który niejako „stworzył” przyszłego wodza III Rzeszy? Jeden z rozdziałów opowiada o tajnych kontaktach Piłsudskiego z Hitlerem. W tym kontekście może dziwić, iż autor nie umieścił w bibliografii głośnej książki Krzysztofa Raka „Polska – niespełniony sojusznik Hitlera”. Sporo miejsca zostało poświęconych wizytom dyplomatycznym nazistowskich dygnitarzy w Polsce. Goebbels, Ribbentrop oraz córka Mussoliniego – ich przyjazdy wzbudzały żywe zainteresowanie prasy i polskiej opinii publicznej. W trzech rozdziałach Bartosz Borkowski opisał „Upadek Czechosłowacji”. Można by powiedzieć, że ten swoisty dramat w trzech aktach był generalną próbą przed wybuchem wojny. Mocarstwa zachodnie dały Hitlerowi w zasadzie wolną rękę, jeśli chodzi o Czechosłowację. Stąd też pogardliwa opinia wodza III Rzeszy o przywódcach Francji i Wielkiej Brytanii. Niestety okazała się ona prorocza, ku nieszczęściu Polski i Polaków.

Dwa rozdziały poświęcone są biografiom Władysława Studnickiego i Walerego Sławka. W zasadzie nie wnoszą jednak nic nowego do tego, co powszechnie wiadomo. Prawdopodobnie nigdy nie dowiemy się, dlaczego najbliższy współpracownik Józefa Piłsudskiego popełnił samobójstwo. Czy Sławek istotnie był orędownikiem zbliżenia z III Rzeszą? Również to pytanie pozostaje bez rozstrzygającej odpowiedzi. Ostatni rozdział to przykład tak modnej ostatnio historii alternatywnej. Borkowski snuje rozważania, jaka byłaby Polska, gdyby nie II wojna światowa. Oczywiście wojna była dla naszego kraju straszliwą hekatombą. Nie oznacza to jednak, iż II RP rozwijałaby się pomyślnie i dogoniłaby państwa Zachodu. Przestrzegam autora i innych przed takim optymizmem. Wszak przedwojenna Polska miała bardzo dużo problemów. Zapóźnienie cywilizacyjne było tylko jednym z nich. Napięcia polityczne i problemy z mniejszościami narodowymi mogły z dużym prawdopodobieństwem zakłócić harmonijny rozwój kraju.

„Ku wojnie” to popularna praca, skierowana do szerokiego kręgu odbiorców. Tekst uzupełniają liczne zdjęcia oraz fragmenty ówczesnych gazet. Wszystko to jeszcze bardziej oddaje klimat opisywanej epoki. Nie jest to jednak z całą pewnością podręcznik akademicki, czy praca specjalistyczna. Tytuł ten będzie dobrym wyborem dla wszystkich, którzy dopiero zaczynają swoją przygodę z historią lat 30. XX wieku.

Wojciech Sobański