Nakładem wydawnictwa Prószyński i S-ka ukazuje się seria Oblicza Zła. Składają się na nią biografie ludzi, którzy całe swoje życie poświęcili – w swoim mniemaniu oczywiście – jakiejś „wielkiej sprawie”. Lenin, Hitler, Mao, Pol Pot – wszyscy znamy ich jako największych zbrodniarzy w historii ludzkości. Aby realizować własne cele, nie cofali się przed niczym.

Tymczasem mam wrażenie, że o Radovanie Karadžiciu słyszeli nieliczni. Okazuje się jednak, że biografia tego człowieka jest tyleż fascynująca, co przerażająca. Pozwala nam lepiej zrozumieć wstrząsające wydarzenia, do których doszło na Bałkanach w latach 90. XX wieku. Przekonujemy się o tym, sięgając po książkę Roberta J. Doni pod tytułem „Karadžić. Rzeźnik z Bośni”. Właściwie już podtytuł sugeruje, z jaką postacią czytelnik się zapozna.

Wydawać by się mogło, że po II wojnie światowej Europa wkroczyła w okres długiego pokoju. Niestety rzeczywistość zweryfikowała tę tezę. Areną krwawego konfliktu na tle etnicznym ponownie stały się Bałkany, ta kontynentalna „beczka prochu”, która przyczyniła się do wybuchu I wojny światowej.

Autor jest amerykańskim historykiem specjalizującym się w historii Bałkanów. Recenzowana książka jest klasyczną biografią i przedstawia życie Radovana Karadžicia od jego narodzin 19 czerwca 1945 roku do 2019 roku, kiedy to Izba Odwoławcza Międzynarodowego Trybunału Karnego dla byłej Jugosławii skazała go na karę dożywotniego pozbawienia wolności. Jest to także kolejne studium jednostki, która przeistoczyła się w bezwzględnego mordercę, chociaż początkowo nic tego nie zapowiadało.

Recenzowana publikacja składa się z szesnastu rozdziałów, w których śledzimy ewolucję poglądów „kata Bośni”. Autor szczegółowo śledzi wzrost jego politycznej aktywności i odpowiedzialności za ludobójstwo w Srebrenicy. Tak naprawdę kariera polityczna Karadžicia zaczęła się w roku 1990. Po rozpadzie Jugosławii został jednym z głównych serbskich polityków. Właśnie on, psychiatra z wykształcenia i poeta z zamiłowania, stał się przywódcą Serbów. Jak do tego doszło i czy było to nieuchronne? Po raz kolejny więc stajemy przed nierozwiązywalnym problemem, czy to jednostka wywiera wpływ na historię, czy odwrotnie.

Radovana Karadžić nie miał politycznego doświadczenia, jednak szybko nadrabiał braki. Początkowo jego mentorem był Slobodan Milošević, prezydent Serbii. Nic nie zapowiadało tego, że Karadžić przeobrazi się w bezwzględnego nacjonalistę. Wszak w latach młodości praktykował w Danii i był na stypendium w Nowym Jorku. W 1989 roku był jednym z twórców Serbskiej Partii Demokratycznej w Bośni i Hercegowinie. Jako prezydent serbskiej republiki dążył do tego, aby kontrolowane przez niego tereny stały się jednolite etnicznie. To właśnie było przyczyną ludobójstwa w Srebrenicy – największej masakry cywilów w Europie po II wojnie światowej. Przerażający jest fakt, że doszło do niej praktycznie pod okiem NATO.

Robert J. Donia napisał bardzo dobrą biografię, która pokazuje, w jaki sposób zwykły człowiek, bez politycznego doświadczenia, stanął na czele bośniackich Serbów i konsekwentnie realizował swoje zamierzenia. Rozpad Jugosławii był iskrą, która zapaliła bałkański lont. Rozgorzały krwawe wojny na tle etnicznym, które pochłonęły życie tysięcy ludzi. Nie potrafiły temu zapobiec ani NATO, ani ONZ, ani USA. To właśnie dlatego Stany Zjednoczone były zaniepokojone rozpadem ZSRR – obawiały się po prostu podobnego scenariusza dla Europy Środkowo-Wschodniej.

Recenzowaną książkę polecam wszystkim, którzy interesują się najnowszą historią Europy, zwłaszcza Bałkanów. To biografia człowieka, który do końca jest dumny ze swoich dokonań. Po raz kolejny przekonujemy się o tym, że dla wprowadzenia w życie swoich idei niektórzy ludzie nie cofną się przed niczym. Polecam wszystkim miłośnikom historii.

Wojciech Sobański