Myśląc o historii i wielkich cywilizacjach, często skupiamy się tylko na zachodnim kręgu kulturowym. Sporo wiemy o historii Grecji i Rzymu, o wpływie, jaki na Europę wywarło chrześcijaństwo. Nieraz gotowi jesteśmy myśleć, że to Europa zawsze we wszystkim przodowała, co jest oczywistą nieprawdą. W innych rejonach świata także powstawały wielkie cywilizacje, które miały spektakularne osiągnięcia. Pod wieloma względami przewyższały one ówczesne europejskie państwa. Na szczególną uwagę zasługuje pod tym względem historia Chin. Dziś jest to jedno z najpotężniejszych państw świata. Jednak dzieje Chin pełne są dramatycznych kart.

W jaki sposób doszło do rozwoju chińskiej cywilizacji? Co wywarło największy wpływ na jej kształt? Czym Chiny różnią się od reszty świata? Czym charakteryzują się chińskie społeczeństwo i kultura? Czy w ogóle można dać odpowiedź na tak postawione pytania? Wszak historia Chin to kilka tysięcy lat. Czy zatem można pokusić się o – w miarę zwięzły – opis dziejów Chin? Próbę taką podejmuje Michael Wood w swojej publikacji pod tytułem „Chiny. Portret cywilizacji”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa W.A.B. Autor chciał w popularnonaukowy sposób przedstawić nam chińską cywilizację. Cywilizację tak bardzo różną od europejskiej, a przy tym tak bardzo fascynującą. Biorąc tę książkę do ręki, wyruszamy do świata pełnego tajemnic i staramy się odkryć charakterystyczne cechy chińskiej cywilizacji. Wiele z nich nam – tak przywiązanym do demokracji – zwyczajnie nie mieści się w głowie. Być może to jednak one sprawiają, że dziś z Chinami liczy się cały świat.

Recenzowana książka składa się z dziewiętnastu rozdziałów. Michael Wood prowadzi narrację w klasyczny, chronologiczny sposób. Stara się znaleźć korzenie chińskiej cywilizacji, zwracając przy tym uwagę, że „pierwszym faktem w chińskiej historii jest geografia”. Czy można zatem precyzyjnie wskazać, gdzie i kiedy narodziła się chińska cywilizacja?

Są jednak w dziejach Chin momenty absolutnie przełomowe. Takim z pewnością było zjednoczenie Chin. Zjednoczenie Chin i pojawienie się pierwszego cesarza wywarło trwały wpływ na późniejszą historię tego państwa. Jednak chińska historia to nie tylko sukcesy czy spektakularne wynalazki. To także wielkie klęski i groźba wręcz upadku państwa.

W jaki sposób Chiny znalazły się pod panowaniem Mongołów? Dlaczego po XVIII wieku zostały zdecydowanie wyprzedzone przez Zachód? Nie będę ukrywał, że dla mnie najciekawsze były ostatnie rozdziały, opisujące wiek XIX i XX. Wojny opiumowe i powstanie tajpingów to wydarzenia znane ze szkolnych podręczników. Były one potężnymi ciosami dla cesarstwa, choć nie oznaczały jeszcze jego zmierzchu. Jednak odtąd nic już nie miało być takie samo. Chiny zaczęły otwierać się na świat. Diametralnie zmieniła się forma państwa – upadło cesarstwo. W 1949 roku powstała Chińska Republika Ludowa. Czy musiało do tego dojść? W jaki sposób Mao i komuniści zdołali przejąć władzę? Dlaczego Republika Chińska (niekomunistyczna) nie przetrwała?

Faktem jest, że dojście do władzy Mao to nowy etap w historii Chin. Odtąd – aż po dziś dzień – krajem rządzą komuniści. Są to oczywiście rządy jednej partii, która jednak wprowadziła pewne znaczące modyfikacje w państwie. Rządy Mao to pasmo wielkich narodowych tragedii – wielki głód, rewolucja kulturalna.

Dokąd zmierzają współczesne Chiny? Kim dla tego państwa był Konfucjusz? W jaki sposób chińskie społeczeństwo patrzy na władcę?

„Chiny. Portret cywilizacji” to bardzo ciekawe opracowanie, poświęcone jednej z najbardziej fascynujących kultur w dziejach świata. Dla wszystkich zainteresowanych oraz tych, którzy chcą rozpocząć swoją przygodę z Państwem Środka.

Wojciech Sobański