Często uważa się, że unia polsko-litewska z XIV wieku przesądziła o zwróceniu się Polski na Wschód. To właśnie tam polscy możnowładcy mieli widzieć szansę na prowadzenie aktywnej polityki zagranicznej i budowanie silnej pozycji Królestwa Polskiego. Nieraz zapominamy o tym, że to już wcześni Piastowie interesowali się Wschodem. Widzieli tam szansę na osiągnięcie wymiernych korzyści.

Ponieważ w polityce dynastycznej niezwykle ważne były małżeństwa, to nie może dziwić fakt, że wielu Piastów właśnie na Wschodzie szukało swoich przyszłych żon. Na ten aspekt zwraca uwagę Mariusz Samp w swojej najnowszej publikacji pod tytułem „Ruskie żony polskich władców. Związki dynastyczne Piastów z Rurykowiczami”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Lira. Autor jest doskonale znany czytelnikom ze swoich wcześniejszych książek, choćby poświęconych bitwie pod Cedynią czy Bolesławowi Chrobremu.

Tym razem doktor Samp postawił przed sobą jeszcze trudniejsze zadanie. Średniowiecze kojarzymy bowiem głównie z mężczyznami. To oni mogli być królami, władcami i dziedziczyć tron. To oni prowadzili wojny, zawiązywali sojusze i tworzyli ówczesny świat. Czy zatem możemy cokolwiek pewnego powiedzieć o ich żonach? Skąd informacje czerpie Mariusz Samp? Jaki obraz „ruskich żon polskich władców” się z tego wyłania?

Recenzowana publikacja składa się z dwunastu chronologicznie ułożonych rozdziałów. Jak zauważa autor, od Kazimierza Odnowiciela najwięcej piastowskich małżonek pochodziło z Rusi Kijowskiej. Dlaczego? Czy była to przemyślana polityka? Czy tak po prostu układały się okoliczności? Małżeństwo księcia czy króla było zbyt poważną sprawą, aby pozostawić je przypadkowi. Liczyło się dobro dynastii i państwa. Dlatego też małżeństwo oznaczało de facto sojusz z konkretnym państwem, a przynajmniej zapewnienie sobie życzliwej neutralności.

W swojej najnowszej publikacji Mariusz Samp z mroku dziejów stara się więc wydobyć kobiety. Kobiety, które miały swoje pragnienia, marzenia, a czasem nawet odgrywały całkiem samodzielną rolę w polityce. Autor stara się zobrazować ich codzienne życie. Czy były szczęśliwe u boku Piastów? Jakimi były matkami i żonami? Czy zawsze posłusznie wypełniały przewidzianą dla nich rolę? Lektura książki pokazuje, że nawet we wczesnym średniowieczu niektóre kobiety miały bardzo mocny charakter i nie wahały się go demonstrować.

Kogo określa autor mianem „tajemniczej królowej”? Dlaczego żonę Konrada Mazowieckiego określa „mazowiecką tygrysicą”? Czy druga połówka Leszka Czarnego istotnie była największą skandalistką wśród wszystkich innych żon? Kim była matka dynastii mazowieckiej? Jak doszło do tego, że Anastazja została regentką?

Oczywiście Mariusz Samp ma świadomość dość skąpych źródeł. Jest to największa przeszkoda w rekonstruowaniu biogramu ruskich żon. Często zdarza się, że nie znamy daty ich urodzenia ani śmierci. Nie wiemy, gdzie zostały pochowane. Ba, nieraz mamy kłopot z ustaleniem faktycznego imienia. Mimo tych trudności autor stara się – ze strzępków dawnych kronik oraz ustaleń badaczy – jak najwierniej odmalować kolejne małżeństwa polskich Piastów z ruskimi kobietami. Czy każde małżeństwo było tylko mariażem politycznym? Czy wśród związków z wyrachowania zdarzała się prawdziwa, obustronna miłość?

Aby poznać odpowiedzi na te i wiele innych pytań, sięgnijmy po książkę „Ruskie żony polskich władców. Związki dynastyczne Piastów z Rurykowiczami”. Mariusz Samp po raz kolejny przenosi czytelników w barwny świat średniowiecza. Polecam wszystkim zainteresowanym tą epoką i dynastią Piastów.

Wojciech Sobański