Mimo że Dick nigdy nie był kojarzony z literaturą zaangażowaną politycznie, to z pewnością można nazwać go kontestatorem. Kontestatorem metafizycznym i gnoseologicznym, bo kwestionuje znacznie więcej niż konkretny światopogląd — kwestionuje prawdziwość wszystkiego, co go otacza. W jego świecie wielki spisek nie musi prowadzić wcale do wielkich wydarzeń czy rozbuchanych fabuł, ale jest absolutnie niepodważalny; rzeczywistość rozwarstwia się na amerykańskim przedmieściu. Bodaj najlepszym przykładem tego wielkiego oszustwa jest „Kopia ojca”, bo zadaje proste, lecz fundamentalne pytanie: co jest prawdziwe, kiedy z dnia na dzień, bez żadnej zapowiedzi, człowiek może zostać zastąpiony przez klona wyhodowanego przez tajemniczego robaka? Takich tematów i kwestii jest tu znacznie więcej: ktoś dowie się, że jest robotem podczas rutynowej wizyty lekarskiej (jak w „Elektrycznej mrówce”), kogoś telewizor zmieni z oglądającego w podglądanego („Wiara ojców”), a któregoś ranka dzieci wychodzące do szkoły trafią w sam środek nuklearnego konfliktu („Śniadanie o zmierzchu”).

Lęki związane z zimną wojną i jej pesymistycznym wariantem, który kończy się atomową zagładą, stanowią bardzo ważny klucz otwierający przy interpretacji Dicka wiele ciekawych drzwi. „Opowiadania najlepsze” to ciąg wzajemnie napędzających się demonów — w strachu przed fałszywymi ludźmi pobrzmiewa wizja społeczeństwa kontrolowanego przez tajnych agentów radzieckiego wroga próbujących doprowadzić Amerykę do apokalipsy; to, co potem natomiast, czyli rzeczywistość postapokaliptyczna, to doskonałe tło dla działania symulakrów (jak w świetnym „Wariancie drugim”). Dzisiaj, po olbrzymim sukcesie kontynuacji, rozszerzeń, kopii i podróbek „Metra 2033” literatura próbująca pokazywać świat po katastrofie zdaje się nieco wyeksploatowana, ale u Dicka zawsze – ZAWSZE – jest coś więcej niż mordercze mutanty czy androidy.

Można by się rozpisywać o tym, jak prostymi środkami pisarz osiąga spektakularne efekty (te fabuły w większości są wręcz banalne), ale są w tym tomie prawdziwe bomby świadczące o tym, że wyobraźnia Dicka potrafiła podążyć ścieżkami absolutnie niedostępnymi dla innych. Bo kto zastanawiałby się nad tym, jak rozwiązać problemy uczuciowe mężczyzny przemieniającego się na kilka czy kilkanaście godzin każdego dnia w świadomą galaretę? Kto sprowadziłby podróże w czasie do możliwości przekazania swojemu przeszłemu alter ego drutu i biletu komunikacji miejskiej? Kto wymyśliłby autonomiczną gazetę powołującą do życia fałszywego polityka z przeszłości?

Miałem, drodzy Państwo, długą (dwuletnią?) przerwę od Dicka, ale cóż mam powiedzieć — ta literatura porusza mnie tak samo, jak poruszała kilkanaście lat temu. Innego pisarza być może krytykowałbym za brak mocnych puent czy wałkowanie w kółko tych samych motywów, ale w tym wypadku nie ma to absolutnie żadnego sensu. Żaden — żaden! - inny autor nie wywołał we mnie lęku przed lampą. Dlaczego się jej boję? Może to obcy, który tylko czeka, aby zrobić mi krzywdę.

Bartosz Szczyżański