To, co się dzieje za tymi ścianami, nie dotyczy ciebie, zrozumiano? Twoim zadaniem jest grać. To właśnie będziesz robić dla Austrii. Grać. Złożysz hołd Führerowi i swojej rodzinie. Nie ośmieszysz nas.

Ktoś mógłby powiedzieć, że na rynku literackim panuje już przesyt książek, które dotykają tematu II wojny światowej. Od opasłych opracowań naukowych po rozmaite powieści zgłębiające niemal każdy jej aspekt. Jednak ich popularność każe nam sądzić, że ciągle jest zapotrzebowanie na taką tematykę. Ludzie chcą czytać, chcą wiedzieć, nie chcą zapomnieć o tamtych nieludzkich czasach.

Jak na tym tle prezentuje się powieść pod tytułem „Motyl i skrzypce”, którą wydawca reklamuje jako „poruszającą historię o sile kobiet i miłości w Auschwitz”? Jej autorką jest znana amerykańska pisarka Kristy Cambron. Na rynku polskim książka ukazała się nakładem wydawnictwa Znak.

Od razu zdradzę, że powieść przypadła mi do gustu. Duża w tym zasługa opowiedzianej historii, która pochłania czytelnika i wydobywa z niego prawdziwie głębokie emocje.

Akcja powieści rozwija się dwutorowo. W czasach obecnych Sera James, właścicielka galerii na Manhattanie, poszukuje pewnego niezwykłego obrazu. Kobieta jest temu zadaniu oddana bez reszty. Nie może przestać myśleć o obrazie, który widziała przelotnie jako mała dziewczynka w Paryżu. Obrazie przedstawiającym kobietę – więźniarkę obozu Auschwitz. Los sprawia, że kontaktuje się z bogatym biznesmenem Wiliamem, którego dziadek mógł mieć wiedzę na temat obrazu.

Być może relacja między Serą a Wiliamem to najsłabsze ogniwo tej powieści. Oto bowiem kobieta przybywa do jego rezydencji i zachowuje się ni mniej, ni więcej, jak „słodka idiotka”. Mężczyzna ją onieśmiela swoim wyglądem, bogactwem i sposobem bycia. Kobieta dosłownie się przy nim zatraca. Jednocześnie – z powodu własnej przeszłości – boi się zaufać kolejnemu mężczyźnie. Boi się po prostu rozczarowania.

Czy uda im się obojgu odnaleźć ten niezwykły obraz?

Jednocześnie czytelnik poznaje inną historię. Historię dramatyczną, pełną smutku i niewyobrażalnego cierpienia. Pewna utalentowana skrzypaczka – duma Austrii – angażuje się w pomoc Żydom. Trafia za to do Auschwitz. Tam zostaje członkiem orkiestry obozowej. Brutalnie wyrwana ze swojego świata, oddzielona od mężczyzny swego życia, musi podjąć dramatyczną walkę o przetrwanie. Musi przetrwać w piekle na ziemi. Siłą kobiety jest muzyka i Bóg.

Co wspólnego mają ze sobą te dwie historie? Czy w Auschwitz możliwe było zachowanie człowieczeństwa? Czy w obozie można było tworzyć sztukę? Czy można było zachować czyste serce?

„Motyl i skrzypce” to powieść, która na pewno mnie wzruszyła. Być może niektórzy po raz pierwszy przeczytają o obozowej sztuce, obozowej orkiestrze czy buncie więźniów. Zwrócę jeszcze uwagę na – moim zdaniem – ważny akcent w książce. Otóż często bohaterowie mówią i odwołują się w niej do Boga. To Bóg daje im siłę do działania, to Bóg jest ich motywacją i wsparciem. Myślę, że warto o tym wspomnieć, szczególnie teraz, gdy coraz częściej Boga spychamy poza margines naszego życia.

Książka skłania również do pewnych refleksji. Otóż Bóg na pewno był w Auschwitz. Był z bitymi, był z zagłodzonymi na śmierć, był w kolumnach idących do pieców. Bóg w Auschwitz miał na sobie obozowy pasiak więźnia.

Mam nadzieję, że was również wzruszy ta historia, a także skłoni do pewnej refleksji. Zachęcam
do lektury.

Wojciech Sobański