Helena Kowalik przedstawia barwny krajobraz wykroczeń, obejmujący zemstę na niewygodnych członkach władzy, dorabianie się na boku kradzieżami czy bestialskie zabójstwa. Co ciekawe, kara śmierci zasądzana jest nie tylko w przypadku oczywistych spraw morderstw, a same wyroki potrafią zaskoczyć. Jest to z pewnością obraz świata, w którym należy zobaczyć więcej, niż ukazuje nam się przed oczami.

Wszystkie przedstawione sprawy podzielone są na cztery rozdziały, dzięki czemu jest zachowany porządek i opowieść o lowelasie sprzed lat nie przechodzi w zbrodnicze czyny Karola Kota. Jednak choć to rozgraniczenie wygląda sensownie, szybko można się przekonać, że nie jest wystarczające.

Szkodzi to tym bardziej, że wśród zamętu i chaosu naprawdę interesujące aspekty codziennej rzeczywistości i konkretnych przypadków tracą swoją wyrazistość. Poszczególne opowieści zatracają się w strumieniu słów i czasem dopiero po chwili można się zorientować, że mamy do czynienia z zupełnie nową historią.

Powyższe utyskiwania nie świadczą wszakże, iż od „Peerelu zza krat” należałoby się trzymać z daleka. Wręcz przeciwnie, to inteligentnie pomyślana publikacja, w której dobór mniej i bardziej medialnych wykroczeń robi duże wrażenie. Podobnie jak forma, którą można by porównać do artykułów w gazecie, co niewątpliwe ma swój urok, nawet jeśli w przypadku niektórych opowieści chciałoby się dowiedzieć więcej.

Wspomniana już struktura, nawet jeśli nie jest idealna, dobrze się sprawdza i powinna przypaść do gustu także osobom, które kręcą nosem na publikacje historyczne. Helena Kowalik w swojej książce przedstawia wiele interesujących i niejednoznacznych opowieści skrzących się od kontekstów normalnie umykających nam w myśleniu o minionym ustroju. To kompendium, któremu warto poświęcić uwagę i przekonać się, że historia w lekkiej formie wcale nie ujmuje jej pamięci, za to lepiej układa się w głowach, pozwalając pewne wyobrażenia poddać rewizji.

Patryk Rzemyszkiewicz