W „Szyfrze” czytelnik otrzymuje zapis dziennikarskiego śledztwa dotyczącego genialnego kryptografa i matematyka Ronga Jinzhena. Właśnie wokół losów tej postaci zbudowana jest fabuła. Najciekawsze jest to, że główny bohater prezentowany jest pośrednio, poprzez fragmenty rozmów z osobami, z którymi Rong Jinzhen się zetknął. Dlatego nie traktuję „Szyfru” jako thrillera lub jakiejś jego odmiany. Zadaniem tego gatunku jest utrzymywać czytelnika w stanie nieustającego i trudnego w wytrzymaniu napięcia, z którego uwalnia dopiero zakończenie – i wtedy rozchodzą się przyjemne dreszcze. „Szyfrowi” bliżej do powieści psychologicznej zbudowanej wokół tajemniczej i morderczej pracy kryptografów. Dopiero takie ustawienie percepcji pozwala na właściwe docenienie tej książki. Potraktowanie tekstu Mai Jia tylko i wyłącznie jako formy thrillera szpiegowskiego bardzo spłyca zawarte w fabule znaczenia.

Niespieszny rytm narracji wynika z potrzeby rzetelnego opisu umysłu Ronga Jinzhena. Mai Jia zastanawia się nad istotą bycia geniuszem, jak ktoś się nim staje, jak kształci się takie osoby i jakie grożą im niebezpieczeństwa. Autor książki ciekawe wykorzystuje – bardzo oklepany – motyw „cienkiej linii dzielącej geniusza od szaleńca”. Zamiast halucynacji lub nadmiernego przywiązana do używek, Mai Jia, prezentuje powolny rozpad umysłu, stopniowe zamykanie się w sobie. Nie ma tutaj absolutnie żadnych fajerwerków, ale prezentacja tego nieuchronnego procesu jest przerażająca. Rong Jinzhen, genialny matematyk, bardzo powoli tracić umiejętność świadomego postrzegania świata. Staje się więźniem własnego umysłu, czego dowodem są dołączone na końcu książki fragmenty jego dziennika.

Dlatego polecam odwrócenie kolejności i zaczęcie od ostatniego rozdziału. Co prawda w ten sposób zna się zakończenie fabuły, ale w przypadku „Szyfru” nie jest ono, aż tak istotne. Znacznie ważniejsza jest droga, która do niego prowadzi. To, że rozpad umysłu Ronga Jinzhena jest nieuchronny czuć od samego początku, można odnieść nawet wrażenie, że z szaleńca staje się geniuszem, a potem wraca do punktu wyjścia. „Szyfr” jest fascynujący, ponieważ autor bardzo skrupulatnie opisał kolejne etapy dekompozycji psychiki Ronga Jinzhena. Ten opis jest tak doskonały, że nawet nie warto poszukiwać alternatywnego rozwiązania historii – nic nie mogło ocalić głównego bohatera. Od samego początku był skazany na bycie więźniem własnego szaleństwa. 

Adrian Jaworek