Bez wątpienia można powiedzieć, że Kraków to miasto symbol. Królewskie miasto, stolica Polski, którą tak naprawdę ciągle pozostaje w wymiarze symbolicznym. Wawel określany jest mianem narodowej nekropolii. Groby królów i bohaterów każdego skłaniają do refleksji i zadumy nad naszą historią. Jedno jest pewne – trudno wyobrazić sobie Polskę bez Krakowa, a Kraków bez Wawelu.

Jednak nie zawsze było to takie oczywiste. Był czas, gdy Kraków mocno podupadł, jawił się jako miasto z wieloma problemami i niepewną przyszłością. Ba, sam Wawel całkowicie zmienił swój charakter. Jak do tego doszło? Kto odpowiadał za taki stan rzeczy? W jaki sposób miasto się podniosło i stało się prężnym ośrodkiem? Jaka była jego historia pod panowaniem „babki Austrii”? Na te i wiele podobnych pytań odpowiada Andrzej Chwalba w swojej niezwykle ciekawej publikacji pod tytułem „Festung Krakau. Kraków w cieniu twierdzy”. Podtytuł książki, która ukazała się nakładem wydawnictwa Literackiego brzmi „O królewskim mieście pod austriacką kroplówką /1850-1914/”. Autor jest znanym profesorem historii, napisał wiele ciekawych książek.

W mojej ocenie „Festung Krakau” to publikacja bardzo interesująca i przynosząca wiele informacji. Z całą pewnością będzie lekturą obowiązkową dla wszystkich interesujących się historią Krakowa, czy dziejami Galicji pod zaborami. Myśląc o słynnej austriackiej twierdzy na ziemiach polskich często wymieniamy Przemyśl. Istotnie, twierdza Przemyśl była największa w Galicji. Co więcej, toczono o nią zaciekłe walki podczas I wojny światowej, które na trwałe zapisały się na kartach historii.

Jednak prof. Chwalba zwraca naszą uwagę, że przed twierdzą Przemyśl była twierdza Kraków. Na wstępie czyni ogólne spostrzeżenie, że wiek XIX można nazwać wiekiem fortyfikacji. Wiele miast zostało wówczas silnie umocnionych. Kraków wpisywał się więc w europejski trend.

Recenzowana książka składa się z dziesięciu rozdziałów. Warto zauważyć, iż styl i język autora jest bardzo przystępny i z całą pewnością adresowany do szerokiego grona odbiorców. Chwalba nie nudzi czytelnika technicznymi szczegółami twierdzy, ograniczając się do niezbędnego minimum. Zamiast tego snuje pasjonujący wykład o niezwykłej symbiozie miasta i twierdzy. Można by rzec, że doszło do tego związku niejako z przymusu, a następnie obie strony musiały się nauczyć ze sobą współistnieć. Nie było to wcale takie proste. Austriaccy wojskowi często nie liczyli się z niczyją opinią. Wszystko podporządkowywali sprawom militarnym. Na to oczywiście nie chcieli się zgodzić mieszczanie.

Jak wyglądała twierdza Kraków? W jakich warunkach mieszkali służący w niej żołnierze? Kim byli? Z jakich wywodzili się narodów? Jak w ówczesnych czasach wyglądało codzienne życie żołnierzy i oficerów? W jaki sposób kształtowały się ich relacje z ludnością cywilną? Lektura książki przynosi sporo informacji na powyższe tematy. Autor obficie korzystał ze źródeł. Cytuje wspomnienia służących w austriackim wojsku. Pokazuje, jak kształtowała się świadomość narodowa żołnierzy. Sporo pisze o problemach, jakie sprawiali swoim zachowaniem.

Wreszcie przechodzi do spraw najważniejszych. Czy twierdza była dla Krakowa zagrożeniem czy szansą? W jaki sposób doszło do – de facto – dewastacji Wawelu? Czy obecność wojskowych była dla miasta tylko źródłem nieszczęść?

Czytelnicy dowiedzą się między innymi tego, kto opowiadał się za ideą Wielkiego Krakowa? W jaki sposób terytorialne podboje prowadziła Rada Miejska? W jakich okolicznościach został odbity Wawel?

Andrzej Chwalba nie waha się iść pod prąd utartym opiniom. Wyraża swoje zdanie i rzeczowo je uzasadnia. Ciekaw są jego porównania między twierdzą Kraków a twierdzą Przemyśl. Dlaczego Przemyśl zginął wraz z twierdzą, a Kraków przeciwnie? Czy był to historyczny determinizm?

Sięgnijcie po „Festung Krakau. Kraków w cieniu twierdzy”. Jestem pewien, że historia „królewskiego miasta pod austriacką kroplówką” pióra Andrzeja Chwalby przypadnie wam do gustu. Ta książka to gratka dla każdego miłośnika historii.

Wojciech Sobański