Gdy tylko widziała, że pogrążyłam się w zadumie, chciała wiedzieć, o czym myślę. A ja opowiadałam o moich fantazjach, lękach, ekscytacji, obawach o przyszłość oraz strachu przed przymusowym małżeństwem z innym mężczyzną”.

Iran to kraj z naszego punktu widzenia dość egzotyczny. Raczej niewiele wiemy o jego historii, kulturze i tradycjach. Irańska literatura również raczej jest u nas mało znana. Ten stan rzeczy możemy nieco zmienić, sięgając po powieść pod tytułem „Księga przeznaczenia”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Sonia Draga. Jej autorką jest Parinoush Saniee. Urodziła się ona w Teheranie w 1949 roku. Ojciec rozbudził w niej literackie zainteresowania. Aktualnie autorka jest jedną z najbardziej znanych intelektualistek na Bliskim Wschodzie. Recenzowana książka to jej pierwsza powieść, która została zakazana w Iranie.

Polski wydawca reklamuje ją jako „mocną i poruszającą opowieść”. Główną bohaterką książki jest Masuma, irańska nastolatka. To właśnie ona jest narratorem opowieści, która rozgrywa się w ciągu kilkudziesięciu lat. Dziewczyna żyje w typowej irańskiej rodzinie. Rodzinie, w której to mężczyzna jest najważniejszy. Kobieta powinna jedynie słuchać, jednak nie powinna wykazywać żadnych aspiracji. Masuma chce jednak czegoś więcej. Nade wszystko pragnie się uczyć. Całe szczęście jej ojciec wykazuje zrozumienie dla jej marzeń, ku niezadowoleniu braci dziewczyny. Wszystko zmienia się pewnego dnia, gdy Masuma wraz ze swoją przyjaciółką spotykają w aptece pewnego mężczyznę. Wydarzenie to zmienia wszystko. Młodzi zakochują się w sobie. Zaczyna się to, co typowe dla nastoletniej miłości – ukradkowe spojrzenia, czułe listy. Jednak gdy prawda wychodzi na jaw, bracia dziewczyny wpadają w szał. Oskarżają ją o sprowadzenie na nich hańby. Szybko aranżują ślub Masumy z nieznajomym mężczyzną.

Zrobię w tym momencie krótką przerwę. Według mnie jest to bowiem najlepsza część książki. Życie Masumy możemy bowiem podzielić na dwa okresy: przed i po ślubie. Autorka bardzo dobrze opisała ten pierwszy. Czytamy o świecie całkiem innym od naszego. Religia muzułmańska to zupełnie inna kultura i zupełnie inna rzeczywistość.

To świat, w którym kobieta nie tyle nie może porozmawiać z mężczyzną, co nawet na niego spojrzeć. Ten świat trudno nam zrozumieć. Bo czy można zrozumieć, gdy brat brutalnie bije swoją siostrę, gdyż ta rzekomo zhańbiła swoją rodzinę? Gdy matka i ojciec de facto się jej wyrzekają? Gdy pośpiesznie aranżują jej ślub z mężczyzną, którego nie widzieli nawet na oczy?

Masuma bardzo cierpi. Postanawia popełnić samobójstwo, byle tylko nie wyjść za kogoś, kogo nie kocha. Jednak sąsiadka przekonuje ją, żeby tego nie robiła. Tym samym nastolatka zostaje żoną. Okazuje się, że jej małżonek jest aktywny politycznie. Angażuje się w działalność konspiracyjną. Pragnie zmiany władzy, chce rewolucji. Gdy jego marzenia stają się rzeczywistością, życie Masumy po raz kolejny całkowicie się zmienia.

„Księga przeznaczenia” to powieść przybliżająca czytelnikom irańską kulturę i historię. Nie mogę oprzeć się jednak wrażeniu, że jest to powieść nierówna, w której dobre fragmenty przeplatają się z gorszymi. Czasem odnosimy wrażenie, że książka jest zwyczajnie przegadana. Styl i język autorki są poprawne, chociaż nie porywające. Możemy odnieść wrażenie, że cała powieść to nieco przydługie opowiadanie. Główna bohaterka jest postacią, którą nie do końca możemy polubić. Niektóre jej zachowania wydają się nam niezrozumiałe.

Bez wątpienia zaletą książki jest to, że dzięki niej poznajemy świat całkowicie różny od naszego. To również dobre studium rewolucji. Rewolucja irańska – jak każda prędzej czy później – zaczyna zjadać własne dzieci. Ci, którzy wczoraj byli bohaterami, dziś okazują się zdrajcami. Za kogo jednak będą uważani jutro? Trudno to przewidzieć, toteż życie Masumy przypomina wielką sinusoidę. Czy kobieta wreszcie odnajdzie szczęście? Czy spełni swoje marzenia?

„Księga przeznaczenia” to dobra książka, szczególnie dla tych, którzy bliżej chcą poznać irańską kulturę i codzienność, widzianą oczyma młodej kobiety. Według mnie jednak autorka nie wykorzystała całego potencjału tej historii.

Wojciech Sobański