Każdy słyszał o niemieckich obozach zagłady. Auschwitz czy Dachau na zawsze stały się synonimem niewyobrażalnego okrucieństwa, jakie Niemcy zgotowały swoim wrogom. Często jednak nasza wiedza o obozach koncentracyjnych jest zaskakująco płytka i pobieżna. Bazujemy na informacjach wyniesionych ze szkoły czy z literatury pięknej. Niekiedy bywają one zbyt uproszczone i niepełne.

W tym miejscu przychodzi nam z pomocą obszerna publikacja Nikolausa Wachsmanna pod tytułem „Historia nazistowskich obozów koncentracyjnych”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Świat Książki. Jej autor jest profesorem historii na Uniwersytecie Londyńskim. Nie waham się napisać, że stworzył dzieło kompletne. Książka jest naprawdę pokaźnych rozmiarów. Całość liczy ponad dziewięćset stron, z których prawie siedemset przypada na treść, pozostałe zaś to przypisy, bibliografia i indeks nazwisk. Już ten fakt uzmysławia nam, jak tytaniczną pracę wykonał Wachsmann.

Jednak objętość książki w żaden sposób nie przeszkadza w lekturze. Styl i język autora sprawiają, że od początku do końca czyta się ją z dużym zainteresowaniem. Znajdujemy w niej całą wiedzę o niemieckich obozach, podaną w przystępnej formie.

Już w prologu Wachsmann przykuwa uwagę czytelnika, komentując powszechnie znany fakt, że Hitler przedstawiał obozy koncentracyjne jako pomysł Anglików. Odnosi się także do podobieństw i różnic między obozami nazistowskimi, a tymi funkcjonującymi w ZSRR.

Niemal jedna trzecia książki poświęcona jest obozom i ich rozwojowi w Niemczech przed II wojną światową. To wtedy powstał i został udoskonalony cały system. Nazistowski terror w Niemczech początkowo skierowany był głównie przeciwko komunistom. To właśnie oni byli w przeważającej większości więźniami pierwszych nazistowskich obozów.

Kolejną ważną cezurą w III Rzeszy była rozprawa SS z SA. Zabójstwo szefa SA posłużyło Hitlerowi do dalszego umocnienia władzy. Jednocześnie przyczyniło się do zwiększenia roli SS i jej szefa Himmlera. To właśnie on miał w przyszłości nadzorować całą politykę obozową. Obozy zostały wyłączone z jurysdykcji policji i niemal w całości znalazły się pod kontrolą SS.

Dalszym krokiem dla rozwoju obozów był wybuch II wojny światowej. Autor wyraźnie zaznacza, że Auschwitz „zbudowano po to, żeby umocnić niemieckie rządy nad Polską”. To właśnie Polacy byli pierwszymi więźniami obozu. Od powstania Auschwitz do przeobrażenia go w czołowy obóz Holokaustu miało upłynąć sporo czasu. W książce przeczytamy także między innymi o obozowej orkiestrze, czy tzw. obozie rodzinnym. Wachsmann precyzyjne opisuje ewolucję Auschwitz od powstania do głównego obozu zagłady.

Dobrze się stało, że książka nie kończy się wraz z zakończeniem wojny w Europie. Autor pokazuje, że wyzwolenie obozów nie było końcem katorgi więźniów. Alianci nie byli przygotowani do pomocy więźniom pod względem humanitarnym. Wielu osadzonych zmarło wkrótce po wyzwoleniu. Przeczytamy także o procesach przeciwko czołowym funkcjonariuszom obozów po wojnie oraz szerzej, o stosunku Niemców do trudnej przeszłości. Wnioski niestety nie napawają optymizmem.

Jednym słowem „Historia nazistowskich obozów koncentracyjnych” to obszerna publikacja, traktująca o wszystkich aspektach tego trudnego zagadnienia. Polecam wszystkim, którzy chcą zgłębić ten temat.

Wojciech Sobański