Polski Marzec 1968 roku jest jednym z najważniejszych wydarzeń w historii Polski Ludowej. Jawi się jako jeden z tych głośnych miesięcy, po których nic już nie mogło być takie samo. Marzec ma swoich bohaterów, ludzi, którzy są jego symbolami. Pisało o nim bardzo wielu historyków, powstały liczne artykuły i opracowania naukowe. Wydawać by się mogło, że o Marcu wiemy już naprawdę sporo.

Dlatego bardzo byłem ciekawy lektury książki Bohdana Urbankowskiego pod tytułem „Przedwiośnie ´68. Fakty i mity owiane marcową mgłą”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Zysk i S-ka. Autor jest poetą i filozofem. W czasach PRL-u inwigilowany przez Służbę Bezpieczeństwa. Zaangażowany w działalność opozycyjną i konspiracyjną. Znany ze swoich wierszy, ale także monografii poświęconych między innymi Piłsudskiemu, Mickiewiczowi czy Herbertowi.

Jego najnowsza książka to – jak sam przyznaje – „wspomnienia wydarzeń z mojego punktu widzenia, to znaczy z okna akademika na Kickiego”. Już na wstępie powiem, że ta książka pewnie wywoła kontrowersje, a niektórym na pewno się nie spodoba. Autor bowiem nie ukrywa swego rozgoryczenia co do tego, jak wydarzenia marcowe zostały opisane przez historyków i jak funkcjonują w powszechnej świadomości. Jego ulubionym, bardzo często powtarzanym słowem jest „hagada”. Według niego właśnie to określenie pasuje do „oficjalnego” opisu wydarzeń marcowych. Być może niektóre fakty wyglądały inaczej, być może niektórzy bohaterowie wcale nie byli aż takimi bohaterami, jak się ich przedstawia. To jednak nieistotne. Ważne jest to, co zapisało się w powszechnej świadomości, co zostało utrwalone w licznych opowieściach.

Z całej lektury książki przemawia bowiem pewnego rodzaju rozgoryczenie. Bohdan Urbankowski zdaje się być rzecznikiem tych wszystkich, którzy nie trafili na karty podręczników do historii. Tych, którzy nie funkcjonują dziś jako bohaterowie polskiego marca. Chce przywrócić pamięć o studentach, wyrzuconych z uczelni i wcielonych do wojska, do karnych batalionów. Wielu z nich złamało to życie. W jego opinii polski marzec 1968 roku był niepodległościowym zrywem młodzieży. Autor pisze, że być może nie byłoby późniejszych antykomunistycznych protestów ani „Solidarności”, gdyby nie ów marcowy bunt w 1968 roku. Jego zdaniem prawdziwymi bohaterami tamtych wydarzeń byli nie tyle studenci, co robotnicy, rzemieślnicy i uczniowie. Zdecydowanie podkreśla niepodległościowy charakter buntu.

O Kazimierzu Dejmku, reżyserze słynnego spektaklu „Dziady” pisze jako o bohaterze „mimo woli”. Jednak najbardziej dostaje się Jackowi Kuroniowi i Adamowi Michnikowi. Urbankowski przypomina, że obaj byli komunistami, którzy nie chcieli walczyć z komunizmem. Chcieli go jedynie zreformować, usprawnić. Nie zakładali w ogóle, że Polska może być wolna, niekomunistyczna. Autor przypomina ich biografie: komunistycznych „następców tronu”, wychowywanych w tradycji komunistycznej, w bogatych warszawskich dzielnicach, zza których oglądali świat.

Być może fragment, który wzbudzi największe kontrowersje, jest poświęcony Żydom. Autor odważnie stwierdza, że „historia partii jest historią walki chamów z Żydami”. Bardzo mocno rozprawia się z mitem rzekomego masowego exodusu Żydów w 1968 roku. Dowodzi, że w istocie Polskę opuściła niezbyt duża liczba Żydów. Na pewno zostali ci najbardziej zaangażowani w epokę stalinizmu. Na emigrantów na Zachodzie czekały mieszkania i naprawdę dobre warunki życia.
Na końcu książki został zamieszczony przez autora jego własny poemat „Przedwiośnie”.

„Przedwiośnie ´68. Fakty i mity owiane marcową mgłą” to ciekawa książka dla tych, którzy interesują się historią Polski Ludowej. Bohdan Urbankowski pisze o marcu i jego następstwach inaczej, niż jesteśmy do tego przyzwyczajeni. Zwraca uwagę na pewne zjawiska, które umykają nie tylko zainteresowanym tamtymi wydarzeniami, ale także zawodowym historykom. Konfrontuje ze sobą fakty i mity, starając się rozwiać spowijającą je marcową mgłę. Ciekawa pozycja, dla zainteresowanych.

Wojciech Sobański