Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Jeden z największych ekspertów z dziedziny kryminalistyki, Ortolan, badając, jakie mogą być podstawy prawa do karania, które przyznaje sobie społeczeństwo, wyobraża sobie taki dialog odbywający się między społeczeństwem a przestępcą:
- Dlaczego mnie karzesz?
- Ponieważ jest to sprawiedliwe.
- A jeśli tak, to zezwala ci wymierzać sprawiedliwość?
- Moje interesy.
To na jednoczesnej sprawiedliwości sprawy i interesie zwycięzcy ufundowane jest prawo do interwencji; stąd wniosek Ortolana: nic ponad to, co jest sprawiedliwe - nic ponad to, co jest użyteczne.

Jesteśmy w 1870 roku: Francja, zaskoczona w trakcie reorganizacji wojskowej, z armią o wielkim walorze wewnętrznym, ale liczebnie słabszą o ponad połowę, ma tylko jedną deskę ratunku: interwencję austriacką, która zmniejszyłaby dysproporcję jej sił. To wówczas znowu pojawia się Rosja - tak jak w 1805 roku pojawiła się u boku Austrii, a w 1807 u boku Prus - już nie po to, by ograniczyć triumf Francji (co byłoby z jej punktu widzenia zrozumiałe), ale by zapewnić jej zmiażdżenie, co byłoby tak niedorzeczne, że wyłącznie nienawiść mogłaby to tłumaczyć. Jak to się stało, że słynna datowana z Wersalu depesza Wilhelma I do Aleksandra II: "To Waszej Wysokości, po Bogu, Niemcy zawdzięczają swój triumf" - nie zapisała się w pamięci wszystkich Francuzów?