Główną bohaterkę Shadi poznajemy w momencie, gdy dziewczyna jest na skraju wyczerpania psychicznego i fizycznego. Ostatni rok był dla niej tak zły, jak to tylko możliwe – jej rodzina się rozpada, rodzice zamiast być oparciem, stają się ciężarem, z najlepszej przyjaciółki wyłazi okropna zołza, a jakby tego było mało, jako muzułmanka nieustannie spotyka się z czynną i bierną agresją ze strony „prawdziwych” Amerykanów. Wszystko nieuchronnie zmierza ku dramatycznej kulminacji.

Od samego początku towarzyszył mi podskórny niepokój, który stopniowo narastał. Wiedziałam, że to się musi skończyć źle. Pytanie tylko – jak bardzo. Po kolejnych złych wieściach, po każdej kłótni i ataku agresji spodziewałam się, że Shadi wybuchnie lub dojdzie do jakiejś tragedii. Nawet towarzyszący jej „anioł stróż” w postaci brata byłej przyjaciółki nie był w stanie zniwelować tych obaw. Przyznam, że początkowo do pewnego stopnia ten „anioł stróż” mnie irytował – pojawiał się nie wiadomo skąd, akurat wtedy, gdy bohaterce przydałaby się pomocna dłoń. Z czasem jego obecność zyskała jakieś uzasadnienie i przestało mi to aż tak przeszkadzać.

Dawno już nie czytałam książki tak nasyconej emocjami. Autorka bardzo dokładnie i wiarygodnie odmalowuje uczucia towarzyszące Shadi, uwierzyłam we wszystko. Portret psychologiczny jak dla mnie jest bez zarzutu. Ta tragiczna historia dziewczyny, na którą spadło kilka nieszczęść naraz, łamie serce. I każe się zastanowić, ile jest w stanie przetrzymać jedna nastolatka, zanim się wewnętrznie rozpadnie, aż nie da się jej z powrotem złożyć w całość.

Tahereh Mafi bazuje na emocjach, które są głównym budulcem jej powieści. I to się sprawdza, jednak na krótką metę. Kiedy skończyłam czytać, czułam się, jakby mnie ktoś przecisnął przez wyżymaczkę. Wiele mnie, jako czytelniczkę, ta lektura kosztowała emocjonalnie. Jeśli się jednak głębiej nad tym zastanowić, to poza uderzeniową dawką emocji, często negatywnych, sporo wątków nie zostało dostatecznie rozwiniętych. Zabrakło mi rozszerzenia wątku siostry głównej bohaterki, jej byłej przyjaciółki i rodziców – a tam mógł tkwić ogromny potencjał.

Moim zdaniem świetnie by się tu sprawdziła narracja trzecioosobowa, która dałaby autorce możliwość przedstawienia historii z kilku punktów widzenia, a przede wszystkim zgłębienia intrygujących postaci. Jasne, powieść byłaby wtedy pewnie ze trzy razy grubsza, ale mogłaby też dużo na niej zyskać i jeszcze bardziej wciągnąć czytelnika.

Druga kwestia, nad którą zastanawiałam się przez cały czas, to: gdzie są dorośli? Wydaje się, że Shadi funkcjonuje w jakiejś bańce. Od czasu do czasu zderza się z jakimś dorosłym, jednak są to interakcje pełne niechęci i dystansu z powodu jej odmienności. Wojna wojną, ale trudno uwierzyć, że absolutnie żaden pracownik oświaty nie zainteresował się dzieckiem ewidentnie pozbawionym opieki i zmagającym się z traumą. Nauczyciele musieli o tym wiedzieć. A mimo to w książce jest dosłownie jedna scena z dorosłymi, którzy wyrażają jakiekolwiek zainteresowanie i troskę, a są to przyjaciele rodziny, z którymi Shadi łączy wspólna przeszłość.

Mimo tych dwóch naprawdę małych, mankamentów „Gorzki smak jej radości” to piękna książka, pełna emocji – głównie smutku i bólu, jednak niepozbawiona promyka nadziei. Porusza ważny temat niesprawiedliwego stosowania zasady odpowiedzialności zbiorowej i skutków obwiniania całej społeczności za czyny pojedynczych jednostek. Ukazuje, jak ludzie radzą sobie z żałobą, jak się różnią w podejściu do wielu kwestii i co wynika z tego, że ze sobą nie rozmawiają. Autorka nie daje żadnych recept ani nie sugeruje możliwych rozwiązań. Jej bohaterowie, tak jak prawdziwi ludzie, zwykle wybierają milczenie niż szczerą rozmowę czy jakąkolwiek próbę wyjaśnienia. I właśnie w tym jest najbliższa rzeczywistości.

Ewa Jemioł