Jedno muszę wydawcy dać na plus. Książka dostała taki tytuł, że trudno obok niej przejść obojętnie. Sugeruje, że główna bohaterka zakończy swój żywot prawdopodobnie w młodym wieku i w niekoniecznie normalnych okolicznościach, zamiast spokojnego dożycia zasłużonej emerytury. Czy handel bronią należy do zajęć grożących taką śmiercią? Cóż, w większości przypadków raczej tak. Czy dotyczy to również głównej bohaterki?

Holenderka pisząca pod pseudonimem Eva Maria Staal, w wieku 25 lat zmienia obszar swoich działań zawodowych. Przyjmuje posadę asystentki Jimmy’ego Liu, Kanadyjczyka parającego się handlem bronią każdego rodzaju i każdego kalibru. Chyba nie przypuszczała, że jej życie odmieni się diametralnie. W końcu miała być tylko asystentką. Niestety, rzeczywistość szybko zweryfikowała wyobrażenia. Częste podróże z szefem w odległe zakątki świata, niejednokrotnie ogarnięte konfliktami zbrojnymi, handlowanie z jedną lub obiema stronami konfliktu. Łatwo oberwać jakąś zbłąkaną kulą, nie mówiąc już o takiej zarezerwowanej specjalnie dla Jimmy’ego Liu. Trudno więc dziwić się, że w takiej pracy człowiek dosyć szybko odchodzi z biznesu w ten lub inny sposób.

Eva wybrała mniej popularny sposób odejścia z pracy, bardziej traumatyczny, za to zdecydowanie bezpieczniejszy. Książkę pisze jako matka dziewięcioletniej córki, kochająca żona, i kobieta, która swoją przeszłość związaną z handlem bronią chce zostawić głęboko na dnie szafy, gdzie czasami zagląda, ale ostatecznie, chce się odciąć od tamtego życia. Ważniejsze od utraty życia lub jakiejś części ciała, są teraz przeprowadzka, kupno odkurzacza czy problemy córki.

„Pytaj w kostnicy” z tej perspektywy jest poniekąd próbą rozliczenia się z przeszłością, ułożenia wszystkich skomplikowanych spraw, a w niektórych przypadkach usprawiedliwienia się i wyjaśnienia ‘jak było naprawdę’. Pytanie tylko, czy głównej bohaterce ostatecznie się to uda, gdy jest outsiderką w obu światach. Jest zbyt wrażliwa, by bez mrugnięcia okiem sprzedać śmiercionośne karabiny. Jednocześnie, nie pasuje do przytulnego domu, gdzie największym problemem jest wybór dania na jutrzejszy obiad.

Jako typowy facet mógłbym zarzucić autorce, że nie prezentuje niczym Jurij Orłov w „Panu życia i śmierci” sposobu na uzbrojenie nieuzbrojonej reszty ludzkości; że historia jest mało dynamiczna; że za dużo opisów i roztrząsania kwestii moralnych tam, gdzie nie ma to najmniejszego sensu. Jednocześnie wiem, że książka może przedstawiać rzeczonego pana Orłova w spódnicy (nie Szkota) i powinna spodobać się kobietom, które są na tyle odważne by zajrzeć za zasłonę świata znanego z TV i kolorowych pism i poznać ten niedostępny zwykłym śmiertelnikom. Mogą się wczuć w postać głównej bohaterki i razem z nią przeżyć opisane wydarzenia, a narracja pierwszoosobowa, częste, ale zwięzłe opisy i rozterki moralne tylko wzmocnią efekt.

Nie jest to niestety książka, która urzeknie wszystkich czytelników. Bardziej czytelniczki niż czytelników. Wpływa na to bezpośrednio styl pisarki i jej podejście do tematu, które nie każdemu może przypaść do gustu. Pozycja, jako taka, jest dobrym kawałkiem literatury. Obojętnie czy jest traktowana jako autobiografia, non-fiction, czy po prostu coś pokroju kryminału/sensacji. Bo, w sumie, ile jest na rynku książek w ten sposób opisujących handel bronią?

Robert Fryga