Gdyby w połowie 1938 roku zrobić w Polsce audiotele z pytaniem “kto jest najważniejszą postacią w historii Świata po wojnie?” (po tej dziś nazywanej “pierwszą”) to myślę, że wygrałby Benito Mussolini. Mało tego, myślę że wygrałby “w cuglach” choć miałby kilku silnych konkurentów. Zresztą najprawdopodobniej Mussolini wygrałby nie tylko w naszym kraju a zapewne w większości krajów europejskich.

Co takiego było w tym zadzierającym nosa facecie (nie wiem czy to była wypracowana poza czy on tak miał, faktem jest że zazwyczaj miał brodę podniesioną do góry),że wielu ludzi widziało w nim twórcę nowej przyszłości dla Świata?

W Polsce mało kto nie był pełen podziwu dla rzeczywistych osiągnięć faszystowskich Włoch, jak wyeliminowanie lub znaczne ograniczenie napięć społecznych, duże osiągnięcia gospodarcze (przynajmniej na skalę Włoch),czy choćby podniesienie morale w narodzie. Oczywiście wielu też było pełnych podziwu dla wątpliwych “osiągnięć” faszystowskich Włoch jak choćby ich mocarstwowy militaryzm czy wynalazek “ustroju korporacyjnego”, który wydawał się być genialną alternatywą dla “zgniłego liberalizmu” i drogą do uniknięcia “strasznego komunizmu”. Niewątpliwie Mussolini inspirował Piłsudskiego (przynajmniej w kategoriach “technicznych”),po śmierci Marszałka cały pozostały po nim obóz polityczny coraz bardziej dryfował w stronę naśladownictwa włoskiego faszyzmu (z domieszką wzorców hitlerowskich). Pod wielkim jego wpływem był Dmowski, pod jego wpływem założył Obóz Wielkiej Polski, pierwszą próbę stworzenia partii totalnej - na nasze szczęście Dmowski był bardzo znaczącym politykiem ale zbyt inteligenckim i “kanapowym”, żeby mieć siłę pociągnięcia za sobą mas. Niewątpliwie faszystowskie Włochy inspirowały wielu polskich ekonomistów do wypracowywania naszych własnych pomysłów ustrojowych, z których chyba najważniejszym przykładem był Wacław Makowski. Nie zapominając o kręgach katolickich, gdzie niektórzy już wprost szykowali się do ustawienia roli Kościoła odpowiadającego wymogom państwa korporacyjnego a jedną z najważniejszych w tym kręgu postaci był Stefan Wyszyński, nasz przyszły Kardynał Tysiąclecia. Włochy cieszyły się w przedwojennej Polsce dużym uznaniem i to z dość wyraźną wzajemnością, wystarczy wspomnieć rolę Włoch w “przemycaniu” polskich żołnierzy z Węgier i Rumunii do Francji czy rolę Ciano w uwolnieniu profesorów UJ z obozu koncentracyjnego.

Dziś jesteśmy chyba skłonni uważać Mussoliniego za postać karykaturalną, ale w 1938 roku wcale to tak nie wyglądało: on wydawał się “rozdawać karty” w polityce europejskiej a jemu samemu wydawało się, że ma w ręku wszystkie atuty.

Słabością tej książki jest to, że nie jest spójna - sam autor nazywa ją zbiorem szkiców. W dodatku ja bym dodał, że te szkice są nierówne. Za to jej siłą jest to, że pozwala przypomnieć sobie, że Mussolini był ważną postacią i że istniał faszyzm we Włoszech. Nasza historia spowodowała, że Hitler i Druga Wojna Światowa przyćmili nam wszystko to, co było wcześniej, przez co trudno nam zobaczyć całość Dwudziestolecia. Siłą jej jest także pokazanie zarysu różnic faszystowskich Włoch i hitlerowskich Niemiec. Słowo “faszyzm” po wojnie stało się tak rozciągliwe, że możemy zapomnieć o niezwykle istotnych różnicach pomiędzy różnymi “odmianami faszyzmu” i ściągamy wszystko do jednego worka a to duży błąd bo poza podobieństwami były także ewidentne, wyraźne różnice. Choćby takie, jak skończyli swoje rządy Hitler i Mussolini.

Oraz to co było po nich: “Między Włochami a Niemcami jest ta różnica, że Włosi wierzą, iż Mussolini zmarł, a Niemcy, że Hitler jeszcze żyje” [Malaparte]

Gdyby w połowie 1938 roku zrobić w Polsce audiotele z pytaniem “kto jest najważniejszą postacią w historii Świata po wojnie?” (po tej dziś nazywanej “pierwszą”) to myślę, że wygrałby Benito Mussolini. Mało tego, myślę że wygrałby “w cuglach” choć miałby kilku silnych konkurentów. Zresztą najprawdopodobniej Mussolini wygrałby nie tylko w naszym kraju a zapewne w większości...