Jesteśmy społecznością, która kocha książki

„Natura nie jest okrutna, lecz tylko bezdusznie obojętna. To jedna z najtrudniejszych do zaakceptowania przez ludzi nauk wynikających z obserwacji przyrody.” Rozważania o książce Stanislasa Dehaenea pt. „Świadomość i mózg” chciałbym rozpocząć od wymienionych na wstępie słów Richarda Dawkinsa. Pomimo, iż nie są one ściśle powiązane z problematyką mózgu i umysłu to bez akceptacji tego faktu trudne może być pełne zrozumienie znaczenia świadomości. I chociaż lektura Dehaenea nie traktuje stricte o samoświadomości to jednak redukcja tego kim jesteśmy do złożonych wzorców aktywności elektrycznej oraz połączeń neuronowych w jednym z elementów ciała - mózgu - może sprawić, że poczujemy się nic nie znaczącymi, choć nader rozwiniętymi, trybikami w przyrodzie. Z ludzkiej perspektywy wydawać by się mogło nieco okrutne wytworzenie przez naturę w drodze ewolucji dosyć delikatnej „biologicznej maszyny” z mechanizmem pojmowania własnego istnienia i myślenia. Tymczasem prawdziwie okrutne stanowi podejście odmienne, a mianowicie oderwanie umysłu od ciała i uznanie go za coś nieuchwytnego czy nawet niematerialnego. Antonio Damasio nazwał to „błędem Kartezjusza”: „Oto i błąd Kartezjusza: oddzielenie otchłanią ciała i umysłu, uchwytnego, mierzalnego, działającego na podstawie jakiegoś mechanizmu, nieskończenie podzielnego ciała oraz nieuchwytnego, niemierzalnego, niedotykalnego i niepodzielnego umysłu; sugestia, iż rozumowanie, osąd moralny i cierpienie rodzące się z fizycznego bólu lub uniesienia emocjonalnego mogą istnieć w oddzieleniu od ciała. W szczególności zaś jego błędem było oddzielenie najbardziej wyrafinowanych operacji umysłowych od struktury i funkcjonowania organizmu.” Twierdził on również, że „rożne odmiany błędu Kartezjusza przyczyniają się do przesłonięcia faktu, iż korzenie ludzkiego umysłu sięgają biologicznie złożonego, lecz delikatnego, skończonego i niepowtarzalnego organizmu. Przesłaniają one tragizm wynikający właśnie ze zrozumienia własnej kruchości, skończoności i niepowtarzalności. A gdy ludzie nie są w stanie dostrzec tragedii świadomej egzystencji, czują się w znacznie mniejszym stopniu zobowiązani do czynienia czegoś, by ją zminimalizować, i mogą z mniejszym respektem odnosić się do wartości życia.” Stanislas Dehaene, podobnie jak Damasio, nie rozdziela człowieka na ciało i umysł lecz w odróżnieniu od portugalskiego naukowca wydaje się być zwolennikiem idei znanej w neuronaukach i kognitywistyce pod nazwą „mózgu w naczyniu”. Dodatkowo, uważa, iż poznanie sposobu działania świadomości znajduje się jak najbardziej w możliwościach nauki. Jako, że jest neurobiologiem z wykształceniem matematycznym stara się analizować problematykę umysłu również metodami ilościowymi, a nie tylko jakościowymi. „Świadomość i mózg” to w znaczącej części opowieść o trudnym wyznaczeniu granicy pomiędzy świadomością i nieświadomością, postrzeganiem nadprogowym i podprogowym. Nade wszystko jednak to próba zbudowania kompletnej teorii świadomości. Autor przedstawia w książce hipotezę „globalnej neuronowej przestrzeni roboczej” i skrupulatnie wskazuje silne punkty tej koncepcji. Ponadto przywołuje szereg argumentów eksperymentalnych na jej poparcie. Książka zawiera 7 rozdziałów. Dehaene rozpoczyna od zaliczenia tematyki świadomości do grona nauk empirycznych. Następnie omawiając kwestie nieświadomości i mechanizmów podprogowych ludzkiego mózgu dociera do wyznaczenia konkretnej granicy pomiędzy stanami świadomymi i nieświadomymi. Bazując zaś na eksperymentach analizujących bodźce nerwowe w mózgach u pacjentów z jego uszkodzeniami, jak i zdrowych, autor zmierza do sformułowania teorii świadomości. Końcowe rozdziały są omówieniem konsekwencji, w szczególności dla pacjentów znajdujących się w różnego rodzaju śpiączkach, zrozumienia czym jest świadomość i czy da się ją ratować. Na ostatnich stronach padają również pytania o przyszłość badań nad świadomością, a także poruszane są kwestie świadomości u niemowląt, zwierząt czy sztucznej inteligencji. „Świadomość i mózg” to lektura dosyć trudna i obfitująca w pojęcia medyczne. Aczkolwiek nie mogłyby być inaczej, gdyż sama anatomia mózgu jest nad wyraz skomplikowana, a w połączeniu z badaniem natury powstawania wzorców świadomości wydaje się być jeszcze większym wyzwaniem. Niemniej z książki można wyciągnąć bardzo wiele ciekawych dla każdego treści. „Kod neuronalny, który wynika ze spotkania reguł genetycznych, minionych doświadczeń oraz przypadkowych zdarzeń jest niepowtarzalny w każdej chwili i u każdej osoby. Przeolbrzymia liczna jego stanów tworzy bogaty świat wewnętrznych reprezentacji, powiązany ze środowiskiem, ale nie narzucany przez nie. Subiektywne uczucie cierpienia, piękna, pożądania czy żalu korespondują ze stabilnymi atraktorami neuronalnymi w tym dynamicznym pejzażu. Są one z natury subiektywne, ponieważ dynamika mózgu wtapia bieżące dane wejściowe w arras wspomnień z przeszłości i celów na przyszłość, dodając warstwę osobistego doświadczenia do surowych sygnałów zmysłowych […]” „Ta fantastyczna maszyna biologiczna pracuje w tej chwili w twoim mózgu. Gdy zamykasz tę książkę, by zastanowić się nad sobą, na twoje myśli składają się aktywowane zespoły neuronów.” Polecam. 8/10.