Słowo "melancholia" ma różnorodne znaczenia. Zmieniały się one w historii, przynosząc rozliczne odcienie i rozumienia. Niegdyś "melancholia" oznaczała na przykład chorobę psychiczną, a jej elementy rozpoznajemy w jednej z cywilizacyjnych chorób współczesności - depresji. W klasycznej koncepcji "melancholia" nazywa cechę charakteru, która ujawnia się też w budowie ciała i wraz z temperamentem sangwinicznym, cholerycznym i flegmatycznym tworzy rozbudowany i przez wielu komentowany system "czterech temperamentów". Po trzecie, słowo to określa przejściowy stan ducha; czasem bardzo przykry, deprymujący, czasem zaś tylko gnuśny czy nostalgiczny. Raymond Klibansky, Erwin Panofsky i Fritz Saxl z niezwykłym rozmachem rysują dla pojęcia melancholii tło na gruncie medycyny, nauk przyrodniczych oraz filozofii antyku i średniowiecza. Posługując się przykładami zaczerpniętymi z literatury, astrologii i tradycji ikonograficznej, kreślą imponujący erudycją portret patrona melancholii, Saturna. Analizują podział na "melancholię poetycką" i "melancholię generosa" i związane z tą ostatnią narodziny nowożytnego pojęcia geniuszu. Książka zawiera też wyczerpującą interpretację jednego z najsłynniejszych dzieł sztuki europejskiej "Melencolia I" autorstwa Albrechta Durera, tajemniczego miedziorytu, którego odczytanie fascynuje odbiorców do dzisiaj.