Powstanie takiej książki jak „Wernakularne” w świecie, gdzie każdy posiadacz komórki jest fotografem, wydaje się czymś naturalnym i oczywistym. Jeden z najciekawszych (tak mówią) współczesnych krytyków fotografii, Clément Chéroux, postawił sobie za cel opowiedzenie czytelnikowi o tych jej aspektach, które przeważnie są pomijane, uważane za nieistotne bądź niegodne uwagi. Co ciekawe, pod względem ilościowym ta niechlubna zbieranina obrazków stanowi przytłaczającą większość, spychając fotografie artystyczne na margines. W końcu to selfiki, fotki pstryknięte na imieninach wujka Waldka, zdjęcia medyczne, naukowe, wojskowe, rentgenowskie, a także obrazy służące artystom jako dokumenty, architektom jako widoki, ubezpieczycielom jako dowody są pniem nieustannie rozrastającego się drzewa fotografii.

W pierwszym eseju Chéroux tworzy luźną definicję fotografii wernakularnej, określając ją przymiotnikami: inna, domowa i użytkowa. Inna, czyli nie będąca sztuką, nie przywiązująca wagi do wyjątkowości i jakości; domowa, bo znaczna cześć fotografii wernakularnych to zdjęcia rodzinne; i wreszcie użytkowa, ponieważ czemuś służy. Autor jednak, jak na francuskiego intelektualistę przystało (w końcu pozycja kustosza fotografii w Centre Pompidou zobowiązuje),nieco komplikuje te wywody stwierdzeniem, że wernakularyzm powstaje wtedy, kiedy zdjęcia stracą owe cechy – to znaczy, kiedy fotografie rodzinne wyjdą poza krąg krewnych, a użytkowe przestaną działać. Uzbrojeni w tę solidną wiedzę, możemy przystąpić do lektury sześciu esejów, czy może raczej szkiców, skupiających się na najciekawszych według autora przykładach z ponadstupięćdziesięcioletniej historii fotografii.

I tak na początku zagłębimy się w mistyczny świat spirytystów dokładających wszelkich starań, aby za pomocą metody fotograficznej przyzwać z zaświatów zmarłych bliskich; poznamy stosowane przez nich techniki, dowiemy się o licznych sporach i słynnym procesie sądowym. Następnie Chéroux opowie nam o fotografowaniu fluidów, magnetyzmie, pierwszych zdjęciach rentgenowskich, fotografiach amatorskich, trikowych, jarmarcznych, a także o zdjęciach witryn sklepowych. Podczas tej niedługiej, bo trwającej nieco ponad 150 stron, wędrówki spotkamy m.in. niezapomnianego giganta wyobraźni Georgesa Mélièsa i prekursora fotografii dokumentalnej Eugène’a Atgeta.

Clément Chéroux nie daje czytelnikowi zapomnieć, że jest doktorem historii sztuki, a jego akademicki umysł potrafi w zaskakujący sposób interpretować oczywistości, lecz pomimo tego „Wernakularne” czyta się przyjemnie, a dostępna w książce wiedza i zamieszczone fotografie wynagradzają posępne zakusy autora, wyrażone choćby takim cytatem: Strukturalnie zasada uproszczenia Kodaka zachodzi na dwóch połączonych osiach, co doskonale wyraża słynny slogan: „Naciskasz spust, my zrobimy resztę”. Najpierw mamy więc uproszczenie obsługi poprzez automatyzację: „naciskasz spust”. Dzięki przydzieleniu zadań zachodzi następnie podział pracy: „my robimy resztę”. Automatyzacja i podział pracy – oto dwie zasady racjonalizacji, które kilkadziesiąt lat później stanowić będą podstawę taylorystycznej reorganizacji przemysłu. Warto więc sięgnąć po „Wernakularne. Eseje z historii fotografii” ponieważ jest to książka inna – poza Chéroux chyba nikt tak szczegółowo nie zajął się tematem, użytkowa – łatwiej przyjdzie błysnąć anegdotką wśród znajomych, i domowa – gdy po skończonej lekturze pożyczymy ją babci lub wujkowi Waldkowi. A jeśli nawet straci te wszystkie cechy, to zostanie nam po niej otwarty umysł, gotów uwierzyć, że fotografia może posiadać jakość estetyczną, nie będąc wytworem woli artystycznej.

Rafał Łukasik