Zamierzeniem autorów i redaktora mniejszego wydawnictwa jest ukazanie niektórych zagadnień europejskiego średniowiecza. Tysiąc lat dzielących świat antyku od ery nowożytnej na pewno nie stanowi jednolitej epoki. Tom zatytułowany Narodziny średniowiecznej Europy poświęcony jest czasom sięgającym przełomu X-XI wieku. Ich charakter, jak sądzę, dobrze oddają tytuły dwóch książek: powieści Hanny Malewskiej Przemija postać świata i dzieła Benedykta Zientary Świt narodów europejskich.
Nie są to czasy dobrze poznane przez historyków. Ułamkowe źródła, nie zawsze przekazujące jednoznaczne wiadomości, często pozwalają jedynie na zarysowanie hipotez, postawienie pytań badawczych. Zmuszają też do wykorzystywania różnych informacji, nie tylko pochodzących z tekstów pisanych, lecz także uzyskiwanych dzięki badaniom archeologicznym, antropologicznym, paleobiologicznym czy językoznawczym. Wiele podstawowych problemów przeszłości widzianych jest odmiennie przez różnych historyków. Kontrowersje powstają w zależności od przyjmowanych założeń metodologicznych, od indywidualnych sympatii, a także od czasu pisania bądź wydania pracy.
Pierwsze szkice niniejszego tomu - pióra Henryka Samsonowicza, Ewy Wipszyckiej i Kazimierza Godłowskiego — poświęcone są właśnie ukazaniu kontrowersji wokół oceny średniowiecza, przyczyn upadku cesarstwa rzymskiego, początków i praojczyzny Słowian. Dalsze rozdziały ukazują wachlarz zagadnień związanych z początkami średniowiecznej Europy, rozumianej nie jako jednostka geograficzna, lecz wspólnota kulturowa. Jerzy Kloczowski przedstawia podstawy ideologiczne i organizacyjne Kościoła, zaś Lech Leciejewicz — włączanie antycznej strefy barbarzyńskiej do powstającej cywilizacji. Szczegółowsze rozważania dotyczą nowych organizmów społecznych i państwowych: Galii (Roman Michałowski), Irlandii (Jerzy Strzelczyk), Rusi (Andrzej Poppe). Wczesne średniowiecze stworzyło uniwersalistyczne cesarstwo Karolingów (omówione przez Wojciecha Fałkowskiego), z którego powstał europejski system państw i narodów, przedstawiony systematycznie przez Gerarda Labudę.
Tom nie rości sobie pretensji do wyczerpania wszelkich tematów związanych z początkami epoki. Brak w nim wielu istotnych problemów, przykładowo: narodzin świata arabskiego, przedstawienia bizantyjskiego Wschodu czy wypraw wikingów. Ale nie sposób było ukazać wszystkich, bardzo skomplikowanych, dyskusyjnych i bardzo słabo oświetlonych źródłowo zagadnień. Nacisk położony został zatem na prezentację nowych opinii o skomplikowanych początkach średniowiecza, wśród nich zaś szczególnie istotne wydają się dla nas sprawy dotyczące „młodszej Europy" — tej części kontynentu, która pozostawała poza limesem rzymskim, a która miała w wiekach średnich wnieść swój własny wkład do dorobku cywilizacji powszechnej.