Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Karola Radziwiłła „Panie Kochanku” uważa się często za symbol XVIII wiecznego warcholstwa, anarchii i sarmatyzmu. Niektórzy z historyków uznawali, iż „dla dobra Polski” powinno się go było powiesić, a inni całkiem słusznie dodawali, że dla tego samego dobra powinno się wówczas powiesić większość narodu. Otóż właśnie zachowanie Karola Radziwiłła nie było wcale ani odosobnionym przypadkiem wśród polsko-litewskiej magnaterii, ani znowuż czymś specjalnie skandalicznym i bulwersującym, patrząc na całokształt tamtych czasów i obyczajów. Próbuje się nam nieraz wmówić, że w historii działają siły dobra i zła, i tym sposobem jednych przedstawia się jako bohaterów bez skazy, innych natomiast, dla wygodnego i upraszczającego kontrastu, stawia się w roli czarnych charakterów, którzy, gdyby zniknęli, to wszystko potoczyłoby się niczym w bajce. Czasy XVIII wieku niejednokrotnie opowiada się właśnie na taką modłę. Po jednej stronie była „Familia”, która próbowała zreformować ustrój i wskrzesić świetność Rzeczypospolitej, po drugiej zaś stronnicy saskiego ciemnogrodu, do którego Radziwiłł „Panie Kochanku” miał się zaliczać. Niestety tak to nie wyglądało. Dionizy Sidorski pokazuje, że rzeczywistość była trochę bardziej skomplikowana. Owszem, przedstawia swojego bohatera z całym inwentarzem jego niewątpliwych wad i słabostek, ale przede wszystkim udowadnia, że nie był on ani takim diabłem jakim się go maluje, ani tym bardziej wyjątkiem na scenie wydarzeń. Jego najwięksi wrogowie – Czartoryscy, mieli tak wiele za uszami, że czyny rubasznego Radziwiłła wydają się przy nich bagatelą. Czy warto sobie mieszać w głowie i gmatwać prosty obraz przeszłości, jaki pamiętamy ze szkół? Myślę, że jak najbardziej. Książka Sidorskiego, chociaż ma wymiar „tylko” popularnonaukowy, może pomóc pozbyć się wielu mitów w myśleniu o historii Polski XVIII wieku. Warto do niej sięgnąć, tym bardziej, że napisana została językiem przystępnym, który z pewnością bardziej wzmacnia siłę przekazu, niż stricte naukowe, napisane przez największych nawet znawców epoki dzieła.