Jesteśmy społecznością, która kocha książki

Książka niewielkich rozmiarów. Treść nie spełniła oczekiwań, jakie można by sobie założyć po takim tytule. Autorka skupiła się niestety przede wszystkim na jednym aspekcie: krytyce religii i roli Kościoła w epoce włoskiego Odrodzenia. Powodem tego jest z pewnością metryka pracy. Powstała ona bowiem w czasach dusznej ideologicznie atmosfery, kiedy wszystko interpretowano w tak samo jednowymiarowym duchu, jak to robił główny przedmiot jej krytyki przez większość czasu swoich dziejów wobec przeciwników i zagrożeń własnej doktryny (wąsko, tendencyjnie, ex cathedra, apodyktycznie i z zamiarem potwierdzenia z góry założonych tez). Jakkolwiek nie uważam, że gro z tego co napisała Antonina Kłoskowska nie jest słuszne (tym bardziej, że co rusz podpiera się wypowiedziami samego Machiawellego, np. "My Włosi zawdzięczamy więc kościołowi i duchownym po pierwsze to, że żyjemy bez religii i niemoralnie; zawdzięczamy im jednak jeszcze coś gorszego, co stało się przyczyną naszego upadku: idzie mi o to, że kościół stanowił i stanowi dotąd przyczynę naszego rozbicia"; kto orientuje się w dziejach tej instytucji i jej decentralistycznej roli w historii Italii, ten nie może być tym zdziwiony). Niemniej jednak wymagałbym po tak zasygnalizowanym przedmiocie rozważań czegoś więcej, niż tylko skupienie się na krytyce Kościoła. Za mało tu różnych przejawów humanizmu i jego włoskiego tła. No cóż, problemem każdej opowieści, która sili się na obiektywną i nie zideologizowaną jest fakt, że niczym zbytnio nie różni się od swych przeciwników. Każda epoka ma własnych bohaterów i antybohaterów. Każda też udaje jedynie słuszną w swych założeniach, zapominając, że wszystko przemija. Przeminęły czasy, w których pisała Kłoskowska, przeminą także kiedyś czasy przedmiotu jej krytyki. Nic, że jedne wolniej, a inne szybciej. Wracając do książki warto zauważyć, że żadne opracowanie twórczości wybitnego myśliciela Renesansu nie jest bardziej wartościowe dla czytelnika, niż sięgnięcie po same źródła. Dlatego też, dla chcących zgłębić wiedzę o tych czasach i o klasyce myśli politycznej odsyłam wprost do dzieł Machiawellego.