Sławomir Kosim

Ogólnie udana pozycja serii „Historyczne bitwy” Wydawnictwa Bellona, poświęcona rozegranej w pierwszych dniach operacji Barbarossa batalii na Białorusi, w wyniku której w ciągu tygodnia wojska niemieckie okrążyły i zniszczyły siły radzieckiego Frontu Zachodniego. Autor opisuje wydarzenia głównie z punktu widzenia strony radzieckiej, widać to również w bibliografii, w której znaleźć można liczne pozycje rosyjskojęzyczne, są to zarówno materiały archiwalne, wspomnienia czy też opracowania naukowe. S. Kosimowi należą się słowa uznania za sięgnięcie do tych źródeł i publikacji. Zabrakło natomiast podobnego opisu wojsk, planów i działań strony niemieckiej. Źródeł i opracowań niemieckojęzycznych próżno w bibliografii szukać. Otrzymujemy więc dość dziwny, jednostronny, obraz wydarzeń - Armia Czerwona walczy jak gdyby z nawałą jakiegoś nieokreślonego bliżej żywiołu, który bezlitośnie ją miażdży. Natomiast od strony radzieckiej wypadki naświetlono w sposób ciekawy i zadowalający. Autor ukazał zarówno polityczne podłoże podejmowanych działań jak i fatalny stan Armii Czerwonej na przełomie lat 30- i 40-ych XX w., nieprawdopodobny bałagan, niekompetencję na wszystkich szczeblach, brak wyszkolonych kadr. Nie zdołały tego zrekompensować ani liczebność wojsk, ani obfitość sprzętu bojowego (niekoniecznie przestarzałego),ani ofiarność żołnierzy. Sam opis walk mógłby być obszerniejszy, ale ogólnie można go uznać za wystarczający. Sporo miejsca poświecono na analizę przyczyn klęski oraz przedstawienie bezpośrednich jej konsekwencji. Szczególnie tragiczne okazały się losy wyższych dowódców frontu, którym przypadła rola kozłów ofiarnych. Oskarżeni o zdradę i nieudolność (aby zatuszować niekompetencję oraz większą jeszcze nieudolność władz państwowych i wojskowych z samym Stalinem na czele),zostali skazani na śmierć i rozstrzelani jeszcze w lipcu 1941 r. Przy omawianiu planów działania wojsk radzieckich nie sposób nie poruszyć hipotezy Aleksandra Suworowa, dotyczącej domniemanych zamierzeń ofensywnych Stalina, planującego jakoby samemu zaatakować Niemcy i wyprzedzonego przez Hitlera o zaledwie o kilka tygodni (ewentualnie miesięcy). Autor szeroko omawia tę kwestię, uznając ostatecznie wspomnianą hipotezę za wątpliwą. Dla jej potwierdzenia brak jednoznacznych dowodów w postaci rozkazów czy rozporządzeń, pozostają więc tylko poszlaki. Za główną przesłankę słuszności teorii Suworowa uznać można sposób rozmieszczenia wojsk radzieckich w 1941 r. (wysuniętych nad samą granicę, razem z magazynami, lotniskami, sztabami itp.),odpowiadający planom ofensywy ale fatalny dla działań obronnych (za co zresztą Front Zachodni bardzo drogo zapłacił). Autor dostrzega tę przesłankę (istotnie, dyslokację wojsk radzieckich trudno w inny sposób logicznie wytłumaczyć – S. Kosim spekuluje, że Stalin zamierzał może odstraszyć Hitlera – takie sytuacje zdarzały się w analogicznych rozgrywkach polityczno-wojskowych, by wspomnieć o wysunięciu nad granicę podobnie nieprzygotowanych do walki wojsk egipskich w 1967 r., zniszczonych następnie przez siły Izraela podczas wojny sześciodniowej) ale ogólnie uważa, że Armia Czerwona w 1941 r. nie była zdolna do żadnych poważniejszych działań, ani w obronie (czego dowiódł rozwój wydarzeń),ani tym bardziej w ofensywie. Przesądzały o tym nieprawdopodobnie zły stan przygotowań bojowych, wspomniany bałagan, niekompetencja i ogólny chaos. W tej sytuacji trudno byłoby planować wojnę. Inna sprawa, czy najwyższe władze radzieckie dostrzegały lub chciały dostrzegać ten stan rzeczy. Absurdalnie oderwane od rzeczywistości wojennej rozkazy wydawane przez Stalina i Stawkę podczas opisywanych walk na Białorusi pokazują, że często nie mieli oni kontaktu z realiami. Na koniec kwestie językowe. Autor używa języka poprawnego, ale niezbyt wyrobionego (częste powtórzenia wyrazów, nadmiar czasownika „być”, duża liczba zbędnych zaimków, itp.). Dowodzi to ograniczonego doświadczenia literackiego. To, oczywiście, wybaczalne. Zadanie S. Kosima polegało przede wszystkim na kompetentnym przedstawieniu opisywanych wydarzeń. Gorzej z Redakcją, do której obowiązków należy wygładzenie języka. Pomimo pewnych uwag krytycznych, zalety książki przeważają jednak nad mankamentami i przeczytałem ją z dużym zainteresowaniem.