Torańska nawet przez chwilę nie wierzyła w posmoleńskie zjednoczenie. Była daleka od stawiania pomników i pielęgnowania romantycznych mitów. W emocjonalnym zrywie Polaków widziała raczej przyczynek do przyszłych awantur i tworzenia kolejnych podziałów. W „Smoleńsku” doskonale udało jej się uchwycić zmianę społecznych nastrojów. Od subtelnej niechęci wobec Rosjan i Polaków spoza obozu „my”, aż do bezkompromisowego upolityczniania tragedii i wzajemnego wytykania błędów epitetami, które na stałe weszły do „słownika smoleńskiego”.

Układ rozmów, oprócz zmieniającej się atmosfery, umożliwia także detaliczne odtworzenie tego, co działo się 10 kwietnia 2010 roku i w kolejnych dniach w samym Smoleńsku, w Moskwie podczas identyfikacji ciał ofiar, równolegle w Warszawie czy później na Wawelu. Torańskiej bardzo zależy na szczegółach. Wielokrotnie powtarza pytania, przytacza to, czego dowiedziała się od poprzednich rozmówców, próbuje ustalić coś nowego. I robi to w sposób szalenie dyskretny, świadoma tego, że dla wielu osób drobiazgowa rozmowa o państwowej – a często jednocześnie prywatnej – tragedii, jest czymś ponad siły.

„Smoleńsk” nie odpowiada na pytania o techniczne przyczyny katastrofy. Nie skupia się na budowie samolotu, złamanych lub nie drzewach dookoła, jednym albo kilku wybuchach. W ogóle brakuje w nim insynuacji. Nie brakuje za to szacunku dla żałoby. Można się zastanawiać, w jakim stopniu inna i bardziej kompletna byłaby ta książka, gdyby udało się ją dokończyć. Dokończona czy nie – o ten szacunek Torańskiej chodziło na pewno.

Aleksandra Bączek