Szczerze mówiąc, nie do końca wiedziałem czego się spodziewać po książce Angeliki Kuźniak pod tytułem „Soroczka”. Biorąc ją do ręki, byłem nieco zaskoczony tym, że jest dość cienka – liczy zaledwie sto pięćdziesiąt stron. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Literackiego, co gwarantuje piękne i staranne wydanie.

Jednak po skończonej lekturze powiem jedno: to naprawdę świetna książka. Była to dla mnie prawdziwa literacka uczta. „Soroczka” powstała z rozmów, które autorka przeprowadziła z kilkoma osobami na dość osobliwy temat. Punktem wyjścia każdej rozmowy było ubranie, jakie przygotowali sobie do trumny. Zresztą nie tylko ubranie, ale także ulubiony różaniec, książeczka do nabożeństwa czy jeszcze inny ważny przedmiot. Starsi ludzie wydają się ze śmiercią pogodzeni. Cóż to takiego śmierć, zdają się pytać? To tylko kolejny element życia.

Motywem przewodnim książki jest pieśń „Żegnam cię, mój świecie wesoły”. Wszyscy rozmówcy podkreślają, że kiedyś umieranie wyglądało zupełnie inaczej niż dziś. Umierało się w domu, tam, gdzie się żyło. Umierało się w otoczeniu rodziny i sąsiadów. Potem czuwali oni przy trumnie zmarłego i śpiewali pieśni pustonocne. Śpiewano je całą noc, czuwając przy ciele nieboszczyka. Autorka wspomina, że pamięta to z dzieciństwa. Również ja jako dziecko brałem udział w takich modlitewnych czuwaniach przy zmarłych. Być może właśnie dlatego „Soroczka” jest dla mnie niezwykłą okazją do chwili refleksji.

Czy jednak jest to rzeczywiście książka o śmierci? Mam wrażenie, że nie, chociaż śmierć jest stale obecna na jej kartkach. W mojej ocenie to książka o życiu. Starzy ludzie dzielą się z Angeliką Kuźniak historią swojego życia. Zdarza się, że o niektórych wydarzeniach opowiadają po raz pierwszy. Nie mówili o tym nikomu. Czego nie ma w ich wspomnieniach – są Kresy, na których się urodzili i dorastali Jest okrucieństwo wojny i okupacji. Są ubeckie katownie. W każdej opowieści przewija się śmierć. Różnie ona wyglądała. Śmierć podczas walki, nagła śmierć w wypadku, śmierć dziecka z ręki niemieckiego kata. Każda śmierć na zawsze zmienia czyjeś życie.

Jednak wszyscy snujący swoje opowieści nie wzdrygają się, mówiąc o śmierci. Ze spokojem prezentują swój zestaw rzeczy, w których chcą być pochowani. Nadmienię, że zdjęcia tych ubrań zostały umieszczone w książce. Wszystkie te historie łączy jednak poczucie smutki i nostalgii. Za młodością, która przeminęła. Za dziećmi, które często mieszkają gdzieś daleko i na co dzień nie mają czasu dla swoich rodziców. Wreszcie nostalgii za umieraniem i pogrzebami, których już nie ma. Dziś już w niewielu miejscach śpiewa się pieśni pustonocne. W niewielu miejscach czuwa się przy zmarłym w jego własnym domu. Stare tradycje i obrzędy zostały zamienione przez zimne chłodnie i nijakie kaplice w domach pogrzebowych.

„Soroczka” po raz kolejny uświadamia nam, czytelnikom, co w życiu jest najważniejsze. Czas, słowo, rozmowa z drugim człowiekiem. Po prostu życie.

Zresztą, „co tu dużo gadać: człowiek rodzi się na śmierć, a umiera na życie”. Naprawdę polecam lekturę tej książki. Na uwagę zasługuje też styl i język autorki, który – choć oszczędny w formie – wyraża treści naprawdę głębokie. Angelika Kuźniak napisała piękną i wzruszającą opowieść o życiu i śmierci, którą warto przeczytać.

Wojciech Sobański