Trzecia droga Finlandii. Między niepodległością a komunistycznym zniewoleniem

Powiedzmy sobie szczerze, Finlandia nie jest krajem, którego historię dobrze znamy. Oczywiście poniekąd ma to swoje uzasadnienie. Państwo to leży daleko od Polski, nigdy też w przeszłości nie łączyły nas jakieś szczególne relacje. Jest jednak pewien wspólny mianownik historii Polski i Finlandii w drugiej połowie XX wieku. To sąsiedztwo ze Związkiem Radzieckim. Żaden sąsiad ZSRR nie mógł czuć się bezpiecznie. Polacy przekonali się o tym wiele razy. Nie inaczej było z Finami.

Właśnie o tym traktuje bardzo dobra książka pod tytułem „Finlandia kontra Stalin. Od wojny zimowej do zimnej wojny, 1939–1950”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Rebis. Jej autorem jest Kimmo Rentola, profesor historii politycznej, były wykładowca na Uniwersytecie Helsińskim. Specjalizuje się w zagadnieniach zimnej wojny oraz fińskiego komunizmu.

Już na wstępie powiem, że recenzowana publikacja jest niezwykle ciekawa. Autor szczegółowo opisuje skomplikowane stosunki radziecko-fińskie. Pokazuje, jak zmieniały się plany Stalina w stosunku do Finlandii. Stara się znaleźć odpowiedź na pytanie, jak to się stało, że mała Finlandia przetrwała jako niepodległe państwo. Dla polskiego czytelnika z pewnością ważne będą polskie wątki. Pojawia się kwestia nie tylko zbrodni katyńskiej, ale także porównania sytuacji Polski i Finlandii.

Recenzowana monografia została podzielona na cztery rozdziały. Pierwszy z nich opisuje słynną wojnę zimową, gdy potężny Związek Radziecki zaatakował Finlandię. Wydawać by się mogło, że wynik starcia jest z góry przesądzony. Tymczasem Stalin nie podbił Finlandii. Zdecydował się zawrzeć pokój. Autor szczegółowo opisuje przyczyny, przebieg i skutki konfliktu. Wyjaśnia narosłe wokół niego mity. Udowadnia, że Finowie w końcu ulegliby Armii Czerwonej. Pokazuje jednak, jak zmieniająca się sytuacja międzynarodowa skutkowała zmianą polityki Stalina. Kontekst międzynarodowy jest bardzo ważny, nie tylko w przypadku Finlandii. Odnoszę wrażenie, że Polacy czasem nie przykładają odpowiedniej wagi do sytuacji geopolitycznej na świecie. Tymczasem nawet Stalin musiał się z nią liczyć. Pewnym zaskoczeniem może być fakt, że idąc na ustępstwa w kwestii fińskiej, usztywniał swoje stanowisko w sprawach polskich. Z tej perspektywy można ocenić, że dla Stalina komunistyczna Polska była wartością większą niż komunistyczna Finlandia.

Nie znaczy to jednak, że sowiecki dyktator zostawił Finów w spokoju. Wręcz przeciwnie. Jeszcze kilka razy próbował zwiększyć wpływy komunistów w Finlandii. Wywierał presję, straszył, groził. Stosunki radziecko-fińskie ciągle były bardzo napięte. Związek Sowiecki sondował różne możliwości rozwiązania kwestii fińskiej.

Zawsze jednak liczył się ze stanowiskiem Wielkiej Brytanii i Szwecji. Politycy fińscy starali się prowadzić niezależną politykę. Podejmowali często trudne decyzje, uważając, że służą one Finlandii. Dość powiedzieć, że kraj ten był sojusznikiem III Rzeszy w II wojnie światowej.

Ostatecznie jednak, za sprawą wielu czynników, Finlandia zachowała niepodległość. Choć ciągle poddawana komunistycznym naciskom, zdołała obronić swoją suwerenność.

„Finlandia kontra Stalin. Od wojny zimowej do zimnej wojny, 1939–1950” to bardzo interesująca książka, przybliżająca skomplikowaną historię stosunków radziecko-fińskich. Kimmo Rentola pokazuje, jak wiele czynników decydowało o tym, jak potoczyła się ta historia. Arcyciekawa publikacja, zwłaszcza dla wszystkich interesujących się historią i polityką.

Wojciech Sobański