Nakładem wydawnictwa Post Factum ukazała się na polskim rynku książka pod tytułem „Nazistowska eugenika. Prekursorzy, zastosowanie, następstwa”. Jej autorem jest Melvyn Conroy, od lat badający tematykę Holokaustu. Nad swoją najnowszą książką pracował ponad 10 lat.
Już na wstępie powiem, że jest to bardzo potrzebna, chociaż niełatwa lektura. Książka składa się niejako z dwóch części. Główna treść została ujęta w dwunastu rozdziałach. Całość dopełnia dodatek „sprawcy i wspólnicy zbrodni”, będący biogramami osób, zaangażowanych w cały proces.

Czym w ogóle była eugenika? Czy była nauką? Jakie były jej początki? Kto był jej prekursorem? Na te pytania odpowiada rozdział zatytułowany „W stronę utopii”. Już w pierwszym zdaniu autor przywołuje rok 1859 i Karola Darwina z jego słynnym dziełem „O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego, czyli o utrzymaniu się doskonalszych ras w walce o byt”. Nazwisko Darwina będzie przewijać się przez całą książkę. Faktem jest, że to właśnie do niego odwoływali się wszyscy entuzjaści eugeniki i różnych jej odmian.

Conroy czyni też rozróżnienie na „eugenikę negatywną i pozytywną”. Co właściwie oznaczały terminy „lepsi i gorsi”? Kto miał decydować o tym, którzy ludzie mieli prawo się rozmnażać, a którzy nie? Niemniej jednak mimo tych fundamentalnych problemów, eugenika zyskiwała sobie pewną popularność. Zaczęto traktować ją jako poważną dyscyplinę naukową. Jej entuzjastów można było znaleźć zarówno w USA, jak i w Wielkiej Brytanii. Należał do nich nawet Churchill, co z pewnością będzie dla wielu zaskoczeniem. Na początku XX wieku wydawało się, że teoria ta pomoże stworzyć idealne społeczeństwo, o którym wielu marzyło.

Również pojęcie „higieny rasowej” i Lebensraum nie były obce na przełomie XIX i XX wieku. Powszechnie uważano, że Europejczycy są „lepsi” od mieszkańców innych kontynentów. Jednak dopiero w nazistowskich Niemczech eugenika i teoria o wyższości rasy aryjskiej nad innymi została rozwinięta i wcielona w życie.

Autor zauważa, że Hitler i naziści z pozoru nie wymyślili niczego nowego. Zaadaptowali jedynie funkcjonujące pojęcia i przystosowali je do swojej ideologii. Ideologii, która dla Adolfa Hitlera była bardzo ważna, czemu wielokrotnie dawał wyraz. Po dojściu do władzy naziści szybko zatwierdzili „ustawę o zwalczaniu genetycznie chorego potomstwa”. Na mocy jej przepisów poddawano przymusowej sterylizacji ludzi, cierpiących na określone choroby. Kolejne ustawy szły jeszcze dalej. Wszak „rasa panów” musiała być idealna. Co zrobić więc z kalekami, osobami chorymi psychicznie i innymi „nieprzydatnymi” dla III Rzeszy? Szybko znaleziono rozwiązanie tej kwestii. Ludzi tych postanowiono po prostu uśmiercić. Owa niesławna operacja przeszła do historii pod nazwą „T4”. Nowym Niemcom nie były „potrzebne” takie osoby. Osoby, które nie były w stanie pracować ani w inny sposób zaangażować się na rzecz państwa. Akcja „T4” została w książce dość szczegółowo opisana. Wiele szpitali zamieniło się w „ośrodki uśmiercania”.

Naziści uczynili z eugeniki niejako nową religię. Mieli prawdziwą obsesję na punkcie rasy. Dobitnie pokazuje to fragment zatytułowany „eugenika według Himmlera”. Ich planem była przebudowa struktury demograficznej wschodniej Europy. To właśnie na wschodzie Hitler chciał zdobyć potrzebną Niemcom „przestrzeń życiową”. Himmler uważał, że odbudowanie rasy nordyckiej pozwoli Niemcom przejąć władzę nad światem. Naziści ochoczo zabrali się do tego zadania. Jego efektem była śmierć setek tysięcy niewinnych ludzi.

Bardzo gorzki jest rozdział „sprawiedliwość”. Jego dopełnieniem są niejako biogramy osób zaangażowanych w zbrodniczą ideologię. Zaskakująco wielu z nich uniknęło odpowiedzialności. Lekarze, którzy w III Rzeszy mordowali ludzi chorych i niepełnosprawnych, po wojnie nadal praktykowali. Profesorom nikt nie odbierał tytułów naukowych. Wielu z nich dożyło sędziwego wieku, kpiąc sobie z wymiaru sprawiedliwości.

„Nazistowska eugenika. Prekursorzy, zastosowanie, następstwa” to bez wątpienia potrzebna publikacja. Zachęcam do jej uważnej lektury.

Wojciech Sobański