rozwiń zwiń

Rasizm w literaturze – najważniejsze książki, które mówią o dyskryminacji

Marcin Waincetel Marcin Waincetel
18.03.2023

Ludzie są różni. Wyznawana religia, język, orientacja czy kolor skóry w żadnym razie nie powinny jednak wpływać na ocenę drugiego człowieka. Warto o tym pamiętać, nieustannie należy to podkreślać. Zwłaszcza – choć nie tylko! – 21 marca, kiedy obchodzimy Międzynarodowy Dzień Walki z Dyskryminacją Rasową. Dla nas jest to doskonała okazja, aby przedstawić książki, które mówią o odmienności i tolerancji, zwalczając przy okazji szkodliwe stereotypy zakorzenione w kulturze.

Rasizm w literaturze – najważniejsze książki, które mówią o dyskryminacji

W jaki sposób zdefiniować rasizm? Co znajduje się u źródeł tak szkodliwego światopoglądu? Jaki związek z dyskryminacją ma kolonializm? Pytania ważne i prowokujące, odpowiedzi niejednoznaczne, których należy jednak szukać w różnych tekstach kultury – książkach, komiksach czy filmach oraz serialach, często bazujących przecież na literaturze. Temat rasizmu podejmują najważniejsi twórcy i twórczynie ze świata słowa pisanego, choćby James Baldwin, Colson Whitehead, Toni Morrison czy Frantz Fanon. Czas odkryć wyjątkowo mroczne karty z historii świata oraz najważniejsze, najbardziej prowokujące książki, które uwrażliwiają nas na problemy drugiego człowieka.

okładka książki „Kolej podziemna” – Colson Whitehead

Colson Whitehead to amerykański pisarz i dziennikarz, absolwent Uniwersytetu Harvarda, laureat National Book Award i Nagrody Pulitzera za powieść „Kolej podziemna” (Albatros). Właśnie w tej książce uznany literat postanowił odsłonić przed czytelnikami zadziwiające tajniki systemu przerzutowo-ratunkowego dla zbiegłych niewolników, odtwarzając jego konstrukcję i szlaki ucieczkowe. Ale w jego powieści ten organizacyjny majstersztyk, pozwalający czarnoskórym zbiegom odnaleźć wolność na północy, zyskuje także metaforyczny wymiar. Niełatwo jest w pełni i jednoznacznie zaklasyfikować „Kolej podziemną”. Tak naprawdę to wyjątkowa, bo współczesna baśń mówiąca o wolności i harcie ducha, a nawet więcej – niezwykły mariaż, mieszanka dokumentalnej prawdy i przejmującego świata fikcji. Co ciekawe, redakcje wszystkich najważniejszych gazet w Stanach Zjednoczonych okrzyknęły tę książkę najlepszą powieścią roku. Przetłumaczono ją na ponad 30 języków, a na podstawie książki powstał głośny serial Amazon Prime.

okładka książki„Zapiski syna tego kraju” – James Baldwin

James Baldwin to jeden z najważniejszych pisarzy opowiadających o afroamerykańskiej kulturze. Baldwin przyszedł na świat w nowojorskim Harlemie, ale jego rodzice (a dokładnie matka i ojczym) pochodzili z południa Stanów Zjednoczonych (babka Jamesa od strony ojca była jeszcze niewolnicą). Wyjątkowa historia życia stała się dla niego materią do literackich poszukiwań. A pisarzem był rzeczywiście wyjątkowym, o czym świadczy książka „Zapiski syna tego kraju” (Karakter). Pod tym właśnie tytułem skrywa się pierwsze pełne polskie wydanie głośnego tomu esejów wybitnego amerykańskiego pisarza i działacza na rzecz praw obywatelskich. Znajdziemy tu przejmujące szkice poświęcone afroamerykańskiej literaturze i kinematografii oraz wzruszające, przejmujące eseje, w których Baldwin w wyjątkowy sposób łączył zapis osobistego doświadczenia z refleksjami na temat polityki, amerykańskiego i europejskiego społeczeństwa, odnosił się do problemu niewolnictwa i apartheidu, relacji między czarnymi i białymi. Absolutnie unikatowa i bardzo ważna pozycja.

okładka książki„Czarna skóra, białe maski” – Frantz Fanon

Frantz Fanon to francuski lekarz psychiatra, pisarz, filozof, a także aktywny działacz polityczny związany z algierskim Frontem Wyzwolenia Narodowego. Fanon jest autorem książki „Czarna skóra, białe maski” (Karakter). Wczytując się w pierwsze polskie wydanie legendarnego eseju, jednego ze zrębów ruchu antykolonialnego, można zrozumieć, dlaczego tekst stał się później ważnym punktem odniesienia dla studiów postkolonialnych właściwie na całym świecie. Warto w tym kontekście przywołać również inną ważną pozycję, mianowicie „Wyklęty lud ziemi”, który porusza tematy związane z postkolonializmem oraz rasizmem. Co ciekawe, warte zresztą stosownego podkreślenia, na słynne dzieła Fanona powoływali się m.in. Malcolm X, Amiri Baraka, Homi Bhabha, Edward Said czy ruch Black Power.

„Najgłębsze Południe. Opowieści z Natchez, Missisipi” – Richard Grant

Richard Grant to brytyjski dziennikarz, pisarz i prezenter telewizyjny, który specjalizuje się w reportażu, a więc sztuce skrupulatnego opisu, a następnie sporządzania komentarzy do rzeczywistości. Szczególnym rodzajem takiej prozy jest książka „Najgłębsze Południe. Opowieści z Natchez, Missisipi” (Czarne). To bardzo zaskakująca, pełna sprzeczności, wielowątkowa opowieść o współistnieniu różnych ludzi. Bo Natchez, niewielka mieścina nad rzeką Missisipi, z całą pewnością nie jest jednoznaczne. Choćby dlatego, że podczas wojny secesyjnej lokalna społeczność opowiedziała się po stronie Unii. Miasteczko miało cieszącego się ogromnym poparciem czarnego burmistrza i czarną większość wśród radnych. Wielu obecnie żyjących tam ludzi nie chce podziałów, które jednak pulsują w codziennym życiu. Ale jak żyć razem, mając tak odmienne doświadczenia? Jak znaleźć słowa, żeby opowiedzieć wspólną historię? Praca Granta to bardzo przenikliwy obraz zmieniającego się świata, podziałów i chęci zrozumienia drugiego człowieka.

„Kobiety, rasa, klasa” – Angela Y. Davis

Angela Y. Davis to ikona ruchu na rzecz praw kobiet i wyzwolenia Afroamerykanów oraz członkini Czarnych Panter i badaczka naukowa. W swojej książce „Kobiety, rasa, klasa” (Karakter) Davis w wyjątkowo drobiazgowy sposób opisuje relacje, jakie w XIX i XX wieku zachodziły między abolicjonizmem i feminizmem. Nie jest to jednak jedyny aspekt, na który warto zwrócić uwagę w kontekście publikacji tej pisarki. Davis, przyglądając się postawom najważniejszych osób tworzących te ruchy i analizując historię emancypacji Afroamerykanek i Afroamerykanów, w bardzo interesujący sposób pokazuje decydującą rolę, jaką odgrywał splot czynników rasowych, klasowych i tych związanych z płcią. „Kobiety, rasa, klasa” to kolejna ważna pozycja, która zwraca uwagę na czynniki związane z dyskryminacją – nie tylko zresztą na tle rasowym.

„Manifest” – Bernardine Evaristo

Bernardine Evaristo jest brytyjską pisarką, która urodziła się w 1959 roku w Londynie. Początkowo kształciła się jako aktorka i pracowała w teatrze. W 2019 roku została pierwszą w historii czarną kobietą, która zdobyła Nagrodę Bookera – za brawurową powieść „Dziewczyna, kobieta, inna” (Wydawnictwo Poznańskie). „Manifest” to z kolei niezwykle intymna, przejmująca i szczera opowieść o tym, jak walczyła o to, aby stanowić o samej sobie. Co ciekawe – i ważne w kontekście biografii – Evaristo swój rodzinny dom opuściła już w wieku osiemnastu lat, aby szukać własnego miejsca w świecie. I właśnie od tego momentu całe swoje życie oraz decyzje, które podejmowała, podporządkowała twórczości. Pisarstwo stało się jej domem na stałe. Dziś mówi o sobie, że czuje się niepowstrzymana. W „Manifeście” – ważnej, złożonej, naprawdę wzruszającej historii – Evaristo w skupieniu przygląda się swojemu dziedzictwu i latom dzieciństwa. Analizuje styl życia i relacje z innymi. Zgłębia genezę i naturę własnej kreatywności oraz działalności aktywistycznej. To również bardzo ważny, bo w pełni świadomy głos, który mówi o wykluczeniu, odrzuceniu, poszukiwaniu siebie.

Inne nieoczywiste opowieści mówiące o społecznym i rasowym wykluczeniu

Skąd bierze się rasizm? Jak zrozumieć takie zachowania w kontekście nauki? „Tak samo inni. Dlaczego rasizm jest bez sensu” Adama Rutherforda to właśnie książka, która próbuje odpowiedzieć na tak postawione pytania. W tej książce znajdziecie naukowy opis rzeczywistych podobieństw i różnic między ludźmi, długą listę faktów, które obalają rasistowskie tezy. Bardzo interesujące spojrzenie na temat rasizmu i wykluczenia prezentują również komiksowi twórcy – warto sięgnąć w tym kontekście na przykład do opowieści graficznej pod tytułem „Wszędzie biały”. Znakomitą realizacją – w sensie artystycznym, jak również pod względem wymowy dzieła – jest także komiks „Queenie. Matka chrzestna Harlemu”. To przejmująca, oparta na faktach historia Stephanie Saint-Clair – pokojówki z Martyniki, która wyrosła na trzęsącą Harlemem królową mafii i zaciekłą bojowniczkę o prawa afroamerykańskiej społeczności.

Rasizm w literaturze – najważniejsze książki, które mówią o dyskryminacji

Nasz zbiór książek – spod znaku literatury pięknej, reportażu, a także akademickiego ujęcia – w żadnym razie nie wyczerpuje tematu. Zwłaszcza że światopoglądowy rasizm i wykluczenie to nie tylko mroczna przeszłość, ale również często codzienność. Warto o tym pamiętać, nieustannie należy to podkreślać. Jesteśmy bardzo ciekawi, jakie książki – o podobnej tematyce – zasługują według was na dodatkową uwagę ze strony czytelników oraz czytelniczek.


komentarze [77]

Sortuj:
Niezalogowany
Aby napisać wiadomość zaloguj się
Ktosia 29.04.2023 23:06
Czytelniczka

Z tego wszystkiego czytałam jedynie Baldwina. Bardzo to erudycyjne było, a momentami poruszające, gdy o osobistych doświadczeniach pisał. 

Do listy dorzuciłabym reportaż Anny Surmiak - Domańskiej "Ku Klux Klan. Tu mieszka miłość".  

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post
by_the_book 21.03.2023 21:19
Czytelniczka

"Szerokie Morze Sargassowe" Jean Rhys o trudnej relacji między właścicielami plantacji a niewolnikami w Indiach Zachodnich, czyli rzecz o przesyconej nienawiścią spuściźnie polityki kolonialnej.

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post
czytamcałyczas 21.03.2023 20:59
Czytelnik

Ostatnio czytyałem,lewicowe bzdury o rasizmie . Uśmiałem się 

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post
apuss 23.03.2023 11:10
Czytelnik

Żyjemy w czasach. Tolerancja, poszanowanie człowieka kategoryzowane są jako "lewicowe". To naprawdę niesamowite. Wciąż jednak powszechne jest przekonanie, że biały kolor skóry to kolor domyślny. Ode mnie rada patrzeć na świat odrobinę szerzej.  

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post
Niezalogowany
Aby napisać wiadomość zaloguj się
Irek 21.03.2023 19:37
Czytelnik

Białe złoto "Odwrócony" rasizm.
 

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post
 Białe złoto
Gonzales Ruchomy 21.03.2023 16:26
Bibliotekarz

Mein Kampf

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post
MarekFeliks 21.03.2023 13:36
Czytelnik

temat nudny, bo powszechnie nachalnie forsowany...

jeśli chodzi o J. Baldwina, to warto przeczytać jego "inny Kraj" - dużo bardziej, niż cokolwiek innego...
ja mówię o tej książce, że jest nie tyle o miłości, co o "idei miłości"... książka jest dosyć niezwykła, bo swoim przekazem wykracza poza ramy literatury obyczajowej, według mnie... jest ciekawa, dobrze napisana i...

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post więcej
Apelajda 21.03.2023 13:03
Czytelniczka

Aż dziw, że tropiciele rasizmu, po tym , jak zdemaskowali Sienkiewicza i Tuwima, nie wykazali się czujnością w kwestii Lema, dla którego człowiek to "bladawiec".

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post
Lucy 21.03.2023 13:47
Czytelniczka

... It seems like African Amaricans never use a crosswalk. Even if it's right in front of them, they will go out of their way not to cross at the light. Is there something there or am I imagining things?

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post
Apelajda 21.03.2023 13:53
Czytelniczka

Nie chcą deptać po zebrach, czy boją się oświecenia? 

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post
Lucy 21.03.2023 14:03
Czytelniczka

Moim zdaniem manifestują w ten sposób bladym twarzom, że nie potrafią tropić.

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post
Niezalogowany
Aby napisać wiadomość zaloguj się
PedroP 21.03.2023 00:56
Czytelnik

Biali też potrafią pisać o rasizmie, vide Flannery O'Connor czy Faulkner.

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post
Ajka 21.03.2023 00:27
Czytelniczka

Joseph Conrad "Jądro ciemności"

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post
Sławek 20.03.2023 17:30
Czytelnik

John Howard Griffin pisał o rasizmie w swoim reportażu  Czarny jak ja w czasach, gdy to wymagało osobistej odwagi.

Czytelnicy oznaczyli ten post jako spam Zobacz ten post
 Czarny jak ja