Wyzwanie… nie darzę sympatią tego słowa. A ściślej rzecz ujmując - nie lubię go w odniesieniu do książek. Przywodzi mi bowiem na myśl dwa skojarzenia. Pierwsze sięga czasów szczenięcych i dziecięcych przerażająco głupich pomysłów, polegających na „wyzwaniu” kogoś czyli słownej prowokacji do popisania się odwagą / bezmyślnością / bezsensowną brawurą (niepotrzebne skreślić) i zrobienia czegoś bardzo niebezpiecznego, np. przebiegnięcia przez tory tuż przed nadjeżdżającym pociągiem, skoczenia z dachu garażu na betonową wylewkę przed nim lub przejścia bez jakiejkolwiek asekuracji i pomocy rąk po stalowej konstrukcji budynku czy rusztowania itp. Całej sytuacji towarzyszyła bardzo wysoka adrenalina, na miejscu byli poplecznicy obu osób (wyzywającego i wyzwanego) oraz sami główni sprawcy całego zamieszania. Zadanie było skrajnie trudne i ryzykowne, a jego realizacja, poza odwagą, refleksem i sprawnością fizyczną wykonawcy, zależała także od szczęścia. Najczęściej wszystko kończyło się pomyślnie, ale zdarzały się także dramaty i tragedie.

Drugie skojarzenie jest bardziej trywialne i dotyczy popularnego wyzwania czytelniczego „52 książki w (danym, np. 2016) roku”. Idea może być bardzo szczytna: krzewienie czytelnictwa czy też, w innych odmianach tego wyzwania (np. „52 książki azjatyckie”, „52 powieści kryminalne” itp.), popularyzowanie określonego gatunku literackiego czy literatury jakiegoś obszaru geograficznego. Nie mogę się jednak oprzeć pojawiającym się wciąż pytaniom: jakie książki można zaliczyć do owych planowych 52? Czy instrukcja / podręcznik do oprogramowania komputerowego (niektóre to prawdziwe cegły) wchodzi w grę czy nie? A książeczka sztywnostronicowa, czytana z własną małoletnią progeniturą liczy się? Co w przypadku książki kucharskiej lub literatury branżowej? Nie wspominając już o książeczce do nabożeństwa czy, niezbyt obszernym, tomiku z aforyzmami, przestudiowanym w całości w poszukiwaniu inspiracji w czasie pisania życzeń imieninowych czy rocznicowych na okolicznościowej kartce? Nie zapominajmy także o książeczkach towarzyszących niektórym wydaniom filmów na DVD – nie ma się co obruszać, wszak z punktu widzenia bibliotekarstwa i księgarstwa zaliczyć je trzeba do książek, posiadają bowiem numer ISBN (jeśli nie wierzycie – sprawdźcie). Reasumując – oba skojarzenia prowokują wnioski, że wyzwanie czytelnicze musi być czymś bardzo trudnym i śmiertelnie niebezpiecznym, a w dodatku ma wymiar głównie ilościowy.

Pasjami lubię za to wszelkiego rodzaju listy. Myślę tu o korespondencji papierowej (zapisana odręcznie kartka, koperta i znaczek – może o tym słyszeliście?) znanych osób (polecam rewelacyjne Listy niezapomniane, oba tomy), ale mam na myśli także wszelkiego rodzaju spisy czy wykazy, od listy przebojów (najlepsza wciąż w radiowej Trójce), przez listę zakupów i rzeczy do zrobienia, aż do listy książek do przeczytania. Jakże bliscy wydają mi się bohaterowie literaccy, którzy także oddają się tworzeniu różnego rodzaju zestawień: Rob Fleming z Wierności w stereo N. Hornby’ego co chwilę sporządza Top 5 (najlepszych kawałków popowych, najgorszych rozstań z dziewczynami itp.) a postaci z książek Johna Greena (Hazel Grace Lancaster, Will Grayson, Colin Singelton) wymieniają najbardziej denerwujące ich zachowania ludzkie, rozmaite reakcje innych na tę samą sytuację czy byłe dziewczyny o tym samym imieniu. Ogromną estymą darzę pisarzy, którzy także uwielbiają tworzyć rozmaite listy: James Joyce w Ulissesie zamieścił litanię i wykaz rzeczy w szufladzie Leopolda Blooma, Georges Perec dzieło „Pamiętam że” napisał w formie 480 numerowanych wspomnień, zaś swoją genialną powieść Życie instrukcja obsługi uczynił rodzajem katalogu - w każdym rozdziale, który opisywał kolejne pomieszczenie w kamienicy, ulokował pewne rekwizyty i czynności, które wcześniej spisał na 42 listach po 10 pozycji, m.in. wzmianki o jednej z póz jakiejś postaci, opis czynności, cytat z wybranego autora, liczbę, uwagę o ścianach i podłodze, stroju, kolorze, sławnym obrazie itd. Jeszcze dalej posunął się Umberto Eco, który nie tylko namiętnie sporządzał rozmaite wykazy i listy w swoich powieściach, ale także wydał Szaleństwo katalogowania – dzieło, w którym analizuje wszelkie listy i wyliczanie rzeczy w różnych dziełach literackich.

Sporządzanie rozmaitych list okazuje się być bardzo rozwijającym ćwiczeniem dla umysłu. Podczas nudnych zebrań w pracy, w kolejce do kasy lub leżąc sobie beztrosko na leżaku w ogrodzie oddaję się tworzeniu zestawień różnych tytułów książek według najdziwniejszego klucza: pomieszczenia w domu (Pokój E. Donoghue, Łazienka J.-P. Toussaint i Kuchnia Y. Banana), przeciwieństwa i antagonizmy (Wołanie do Yeti W. Szymborskiej i Nikt nie woła J. Hen), tytuły komplementarne (Dziewczyna w walizce R. Montes oraz Chłopiec w walizce L. Kaaberbøl, A. Friis) oraz licytujące (Trzy róże P. Dobšinsky, Cztery róże dla Lucienne R. Topora, Tysiąc róż M. Rem) i można tak bez końca. Przyłączycie się do zabawy?

Jedną z moich ulubionych list stanowi fragment książki Jeśli zimową nocą podróżny Italo Calvino. Uwielbiam ją, ponieważ dotyczy książek. Bohater udaje się do księgarni i zdąża do upatrzonej książki, która, co ciekawe, nosi tytuł „Jeśli zimową nocą podróżny”. Zatem postać, nazwana Czytelnikiem, zmierza do celu i wtedy autor zwraca się do niego:

Chyba Was już teraz nie dziwi liczba moich półek na LC. Nawiasem mówiąc powyżej mamy doskonałą podpowiedź w kwestii nazewnictwa tychże.

Dawno, dawno temu, w poprzednim wieku, a nawet tysiącleciu (jestem tak wiekowa, że te czasy doskonale pamiętam) zaczęłam sporządzać listy książek do przeczytania. Wykazów takich mam wciąż kilkanaście, a inspiracje i podpowiedzi czerpałam zewsząd. Mogły to być listy czy zestawienia w papierowych czasopismach (wymierający gatunek publikacji) typu „Filipinka”, skąd pożyczyłam sobie m. in. świetną listę książek wyłonionych w plebiscycie na najśmieszniejszą książkę świata (np. Dziennik paniczny Rolanda Topora czy Jak być nieszczęśliwym Paula Watzlawicka), ciekawe i niebanalne recenzje w tygodniku Przekrój czy drukowane przez dzienniki pod koniec roku / dekady / wieku / tysiąclecia zestawienia najlepszych / najważniejszych książek danego okresu. Kopiowałam też umieszczane w encyklopediach powszechnych w załącznikach wykazy najbardziej znanych dzieł literatury polskiej i światowej. Nie omijałam także zestawień typu Top 100 Books / Novels układanych przez prasę anglojęzyczną („Time Magazine”, „The Telegraph” , „The Guardian” czy „The New York Times” i „The New Yorker”). Oprócz tego ogromną pomocą i inspiracją były dla mnie książki znanych postaci literatury, traktujące o ich lekturach: Frywolitki Musierowicz, Lektury nadobowiązkowe Szymborskiej czy Lektury obowiązkowe Nyczka. Dla snobów nieodzowne okazać się mogły podpowiedzi zawarte w Podręczniku Obytego Polaka, w którym Jacek Cygan poleca np. Lamparta di Lampedusy czy Pianę dni” Viana.

Inspirują mnie też po prostu powieści, w których bohaterowie dużo czytają albo autor z upodobaniem opisuje ich biblioteczkę wymieniając tytuły. Kolejną kopalnią zestawień ciekawych książek są wydawnictwa traktujące o przyjemnościach czytania i nawykach czytelniczych, takie jak Ex libris Fadiman czy Książka o czytaniu Sobolewskiej. Ukazują się ponadto, bardzo popularne w krajach anglojęzycznych, publikacje zawierające gotowe zestawy ciekawych książek czy listy czytelnicze, dla przykładu The Book Lovers’ Companion.

Najbardziej frapującą, inspirującą, ambitną, kontrowersyjną i interesującą publikacją tego rodzaju stało się dla mnie opasłe tomisko 1001 książek, które musisz przeczytać pod red. P. Boxalla – dzieło podejmujące próbę stania się swoistym kompendium wykazów wybitnych dzieł światowej literatury. Można dyskutować czy wybór ten jest trafny pod względem merytorycznym (brak dzieł Shakespeare’a, Moliera czy Homera, nie wspominając o „Biblii”, „Eposie o Gilgameszu” czy „Kalevali”), statystycznym (520 z 1001 książek to dzieła napisane po angielsku, a literatura „reszty świata” to liczbowo mniej niż połowa) czy według jeszcze innych kryteriów. Dla mnie jednak publikacja ta stała się podstawą najważniejszej listy czytelniczej i zainspirowała mnie do wymyślenia Projektu 1001 książek, które w życiu przeczytam, który stanowi realizację czytelniczego planu najbliższą mojemu założeniu przeczytania najważniejszych książek na świecie. Co ciekawe tytułów, które chciałabym w związku z tym przeczytać, jest ponad 1300, a w praktyce zapewne będzie ich jeszcze więcej. Wspomniane wyżej dzieło Boxalla miało bowiem do tej pory już cztery wydania angielskie (dwa wydania polskie), a w każdym z nich dokonano aktualizacji, rezygnując z części rekomendowanych książek na rzecz innych, niedawno wydanych i, zdaniem redaktora i krytyków, wartych uwagi. Tom, sam w sobie fascynujący i zachęcający do częstego zaglądania, zawiera mnóstwo ciekawostek, cytatów, fotografii twórców, okładek pierwszych wydań przedstawianych książek czy fotosów z ich scenicznych adaptacji i ekranizacji. Mnie zainspirował do lektury nieznanych dzieł i poznawania literatury różnych krajów i regionów. Nie trzymam się niewolniczo wskazywanych pozycji, zdarza się, że lektura książki jakiegoś pisarza trafia w mój gust i zachęca do sięgnięcia po inne jego utwory. Tak było np. z pisarstwem Nadżiba Mahfuza, którego Hamida z Zaułka Midakk i Pensjonat Miramar, ujęte w „1001 książek…” bardzo mi się spodobały, ale zachwyciły mnie dopiero Dzieci naszej dzielnicy w wykazie powyższym niefigurujące. „Wyzwanie” to ma dla mnie zatem, wbrew nazwie, charakter nie ilościowy, a jakościowy.

Moją radość z ramowego zaplanowania czytelniczego żywota na kolejne kilkanaście – kilkadziesiąt lat uzupełnia możliwość odhaczania kolejnych pozycji na drukowanych wykazach, które sobie pracowicie sporządziłam. Zabrało mi to dobrych kilka miesięcy, zaś aktualizacje czynię wciąż w miarę publikacji polskich przekładów kolejnych niewydanych wcześniej pozycji (aż 238 książek nie doczekało się wciąż tłumaczenia na nasz język). Z satysfakcją także zaznaczam przeczytane już książki z listy w Sieci. Pomocne okazują się tu strony dla listomaniaków, takie jak Listology czy moja ulubiona List Challenges – znowu te wyzwania w nazwie! Z niecierpliwością czekam także na polskie wydanie Lists of Note pod red. S. Ushera czyli potencjalnie ulubionej książki każdego listowego maniaka. W tomie tym znajdziemy m. in. listę 57 grzechów popełnionych w życiu przez dziewiętnastoletniego Isaaka Newtona czy listę rzeczy do zrobienia dziś autorstwa Johnny’ego Casha.

A teraz przekorne wezwanie dla Ciebie – Czytelniczko i Czytelniku: zapomnij o „52 książkach”, porzuć listę „100 książek wszechczasów według BBC”! Zignoruj sezon ogórkowy oraz nieadekwatne warunki pogodowe (za gorąco lub za zimno, za sucho lub zbyt mokro). Podejmij wraz ze mną (albo swoje własne) ambitne wyzwanie na życiowe czytanie! Możesz w tym celu skorzystać ze sporządzonej przeze mnie listy albo stworzyć własną. Co o tym myślisz – podejmujesz wyzwanie, ignorujesz je czy pasujesz? Odważ się na ambitne czytanie rozłożone na lata! Czyż lista „1001 książek” nie brzmi dumnie?

PS Jeśli czytając ten artykuł dodałaś/eś jakieś książki do swojej czytelniczej listy to znaczy, że zjawisko listmanii nie jest Ci wcale tak obce, jak myślałaś/eś 

Podzielcie się swoimi refleksjami na temat Waszych list czytelniczych: skąd czerpiecie podpowiedzi i inspiracje? Jakie macie kryteria doboru książek do przeczytania? Czy zapisujecie gdzieś szukane tytuły? Jak daleko naprzód wybiegacie w planowaniu lektury? W jaki sposób weryfikujecie realizację swoich czytelniczych zamierzeń?