Lecz nie zajmują mnie dzisiaj wszystkie te autotematyczne dzieła, tylko spojrzenie szklanego obiektywu kamery filmowej, niezupełnie obiektywne i na pewno nieobojętne, ale jednak rzut oka na tę robotę z perspektywy innego medium wydaje się co najmniej ciekawe. Bo kino przyczynia się do budowy pisarskiego mitu nie mniej niż książki (i social media), z życiorysu statystycznego literata najczęściej czyniąc… horror.

I gdy tak o tym myślę, to pewnie mógłbym kawał tego tekstu zawalić filmowymi adaptacjami prozy Stephena Kinga, co chyba nie powinno nikogo dziwić, bo przecież amerykański król literatury grozy bohaterem swoich opowieści najczęściej czyni, cóż, samego siebie. Bo pisarza mamy i na kartach „Lśnienia”, i opowiadania „Sekretne okno”, i „Mrocznej połowy”, a to bynajmniej nie koniec, długo by jeszcze wymieniać. Ale ja skupię się na „Misery”, bo z całej filmografii powiązanej nazwiskiem Kinga, to bodaj projekt Roba Reinera mówi najwięcej o pracy twórczej, i to zupełnie inaczej niż zwykle bywa. Pomijając już nawet samo zagadnienie psychologicznej relacji pomiędzy fanem a pisarzem, to aby przeżyć, więziony przez fanatyczną czytelniczkę swoich powieści romansowych Paul Sheldon musi napisać dalszy ciąg, stając się tym samym istnym odpowiednikiem legendarnej Szecherezady. Bo zwykle filmy traktują przecież o niemocy, o braku weny i próbach rozbudzenia muz. Ba, niejaki Gil Pender z „O północy w Paryżu” nie może zacząć swojej pierwszej powieści, a Woody Allen zdaje się twierdzić, że naszą opoką są klasycy pióra i u nich należałoby szukać odpowiedzi. Czasem lepiej spojrzeć przez ramię, zamiast ciągle patrzeć przed siebie. Choć, oczywiście, mogę się co do interpretacji filmu mylić. O pisarskiej blokadzie opowiada też „Barton Fink” braci Coen, mroczna, acz satyryczna wiwisekcja Hollywood, gdzie tytułowy bohater, dramaturg z niemałymi ambicjami, przenosi się do stolicy kina i próbuje swoich sił jako scenarzysta. A raczej próbuje próbować. I tu można płynnie przejść ku tematowi chałtur.

Istnieją bowiem co najmniej dwa znakomite filmy, które poruszają ten temat, aby odbić się od niego i przejść do rzeczy „większych”. Arcydzieło Billy’ego Wildera „Bulwar Zachodzącego Słońca” to historia pisarzyny Joego Gillisa, który utrzymuje się z bzdur i bzdurek. Aż dostaje zlecenie poprawienia scenariusza filmu napisanego przez dawną gwiazdę ekranu. I choć na pierwszy rzut oka poznaje, że to szmira i grafomania, zlecenie bierze, bo jest z tego kasa. Oto miejsce, do którego dotarł niejeden pisarz – i nie tylko. Dyskusja o tym, gdzie przebiega granica pomiędzy merkantylnym rzemieślnictwem a sztuką jest przecież stale aktualna i zapewne drodzy czytelnicy tego tekstu nie raz i nie dwa wykłócali się na ten temat z interlokutorami o odmiennym zdaniu. Z kolei inny chałturnik, bezimienny ghost writer ze świetnego „Autora widma” Romana Polańskiego, trafia zlecenie, jakich mało, bo ma spisać pamiętnik brytyjskiego premiera, lecz, jak każą prawidła porządnego dreszczowca, odkrywa przy tym niewygodną prawdę i staje się celem sił rządzących światową polityką. Pisarz, stając się bohaterem filmu sensacyjnego, musi zdecydować o tym, czy ujawnić zdobyte informacje kosztem, być może, swojego życia, czy raczej spasować. Prawdziwe życie chyba jednak dość rzadko stawia literatom podobne dylematy.

Kolejnym częstym motywem przewijającym się przez filmy o pisarzach jest nierzadko utożsamiany ze specyfiką ich eremickiej pracy alkoholizm. Inny film Billy’ego Wildera, „Stracony weekend”, opowiada o zmaganiach Dona Birnama, utalentowanego, acz niepotrafiącego zapanować nad swoim życiem pisarza, który błędnie uważa, że butelka to jego sprzymierzeniec zdolny rozpalić dawno utraconą kreatywność, i rozpoczyna kilkudniowy cug. Jak się jego próba skończy, nie zdradzę. Podobnie też nie powiem nic o finale słynnej „Adaptacji”, pysznie napisanym przez Charliego Kaufmana filmie mówiącym niejako… o nim samym, bo bohaterem jest jego imiennik, scenarzysta usiłujący ukończyć scenariusz. O ile jednak jego celuloidowe alter ego to człek starający się pozostać wierny swoim ambicjom, o tyle Donald, brat bliźniak, ufa jedynie komercyjnym rozwiązaniom, które zapewnią mu gotówkę. Stąd jest to również film o konflikcie postaw, ale nie tylko. Lecz rozplątywanie tej iście labiryntowej intrygi pozostawiam wszystkim chętnym, bo „Adaptacja” to rzecz kompleksowo mówiąca o pisarskim żywocie.

Na tym, bynajmniej, nie koniec, bo przecież są i inne filmy, całe ich mnóstwo, umyślnie też pominąłem biografie, gdyż bardziej interesowało mnie, jak mówiłem, spojrzenie kina na osobę pisarza, a nie historie prawdziwe o magikach pióra. Nie znaczy, że taki „Capote” albo „Koniec trasy” to filmy niewarte uwagi, wprost przeciwnie. Co więcej, zaledwie wczoraj miała miejsce jeszcze jedna potencjalnie ciekawa premiera kinowa, szczególnie dla mnie, bo przyszło mi w życiu tłumaczyć książki i komiksy, a „Kod Dedala” opowiada o ludziach parających się tym niewdzięcznym zajęciem. Mało tego. Historia odciętych od świata tłumaczy, przekładających nadchodzący bestseller na swoje języki, jest oparta na faktach. Oczywiście nie wszystko pójdzie po myśli zainteresowanych, bo to, jakby nie było, thriller. Ale jak powszechnie wiadomo, praca tłumacza to czysta adrenalina, ciągłe słowa uznania i sama radość. A może jest zupełnie inaczej?