Przeczytaj sobie grę

22.01.2023

Chociaż oficjalne statystyki czytelnictwa nie zawsze skłaniają do optymizmu, to dzisiaj ze świecą szukać kogoś, kto nigdy nie oglądał choćby jednego filmu, nie miał styczności z żadnym telewizyjnym serialem albo nie zaliczył od deski do deski jakiejś książki.

A jednak wystarczy wyjść na ulicę i rzucić kamieniem (poprawka: kamyczkiem) i mamy sporą szansę trafić osobę, która za młodu nigdy nie zarwała nocki, strzelając się po sieci z przyjaciółmi i nieznajomymi, i nie spędziła długich godzin, ratując światy, księżniczki i amerykańskiego prezydenta. Innymi słowy taką, której konsolowy pad jest obcy, a komputer służy wyłącznie do roboty i nauki.

Z jednej strony nic w tym dziwnego, bo żyjemy w epoce nadprodukcji treści i, choć to banał, nie sposób czytać, słuchać i oglądać wszystkiego, co jest na czasie, bo byśmy powariowali. I to całkiem dosłownie, bo tak zwany „lęk przed wypadnięciem z obiegu” to nie żadna tam kaczka dziennikarska, ale faktyczny problem cywilizacyjny, który, jeśli jeszcze tego nie zrobiono, powinien zostać zaklasyfikowany jako jednostka chorobowa. Gry z kolei wymagają zaangażowania większego niż wyżej wymienione media, aczkolwiek mam tutaj na myśli niekoniecznie wymagane od nas nakłady intelektualne, lecz energetyczne i czasowe. Bo mimo że nadal bez problemu znajdziemy tytuły narracyjne, które wyrwą nam z życiorysu niewiele więcej – albo i mniej – niż średniej objętości książka, to te zasłużenie głośne tytuły wymagają często poświęcenia na nie aż kilkudziesięciu godzin.

Medium czysto narracyjne

Długo percepcja gier jako medium pośledniego wynikała z jednoznacznego przypisania ich do świata co najwyżej popcornowej rozrywki, nie sztuki. Optyka na przestrzeni lat znacząco się zmieniła, z jednej strony dzięki zamaszyście zrealizowanym, wysokobudżetowym grom narracyjnym, a z drugiej – małym produkcjom niezależnym, często eksperymentalnym, wykorzystującym alternatywne względem głównego nurtu sposoby opowiadania historii. Tyle że gry już od swojego zarania były (także) medium wybitnie narracyjnym, z początku naśladującym nie kino – bo takowych możliwości technicznych po prostu nie było – tylko literaturę.

Jeśli spojrzeć na pierwsze gry tekstowe, często pozbawione jakichkolwiek urozmaiceń graficznych, były one niczym innym jak paragrafówkami, tyle że wyświetlanymi na monitorze i obsługiwanymi przy pomocy klawiatury i myszki zamiast ołówka i kartki. Kładziono przy tym nacisk na ten aspekt storytellingu, który gry wyróżnia, mianowicie: oferowany użytkownikowi wybór, choć szczerze mówiąc, zwykle jest to iluzja wyboru, zależnie od tego, jak bardzo rozgrywka jest oskryptowana.

Ale we wczesnej fazie rozwoju gier te popularne i atrakcyjniejsze graficznie niż biały tekst wyświetlony na czarnym tle, choć zwykle posiadały zalążek pretekstowej fabuły, były przede wszystkim doświadczeniami interaktywnymi, opartymi na zaangażowaniu ruchowym. Dość szybko jednak zaczęto też produkować gry role-playing, które na poziomie fabularnym w dużej mierze korzystały z dziedzictwa literackiego, sięgając głównie po gatunkowe klisze z fantasy. Z czasem mocniejsza stała się synergia kina i gier, kiedy te ostatnie nareszcie mogły wykorzystywać filmowe narzędzia – przede wszystkim montaż oraz sam sposób organizacji fabuły, opartej przeważnie na klasycznych trzech aktach. Tyle że ogromnym błędem będzie myślenie o grach jako o epigońskim sposobie opowiadania historii, który oparty jest wyłącznie na może i sprawnym, lecz bezrefleksyjnym naśladownictwie. Dzisiaj medium operuje bowiem bogatymi i niejednorodnymi sposobami storytellingu, które, choć często wywiedzione z literatury i kina, dawno już przekroczyły i tak pozacierane granice, wykształcając swoje własne języki.

Tytuły takie jak „Red Dead Redemption 2”, „Wiedźmin 3: Dziki Gon” czy ostatnio przeżywające powtórny renesans dzięki serialowi HBO „The Last of Us” – żeby sięgnąć tylko po wybrane, duże gry z ostatniego dziesięciolecia z haczykiem – pozwoliły nie tylko spojrzeć szerzej na powyższe zagadnienie, ale i przyjrzeć się wyzwaniom, jakie czekają cyfrowe medium. Jednym z nich jest chociażby tak zwany dysonans ludonarracyjny, czyli rażąca niezgodność działań podjętych przez odbiorcę podczas rozgrywki interaktywnej z jej sztywno określonymi scenariuszem sekwencjami fabularnymi. Czyli: choć gra może polegać głównie na strzelaniu do wroga i żeby w ogóle przejść dany etap, siłą rzeczy musimy pozbawić życia niezliczone zastępy bezimiennych drani, to któryś z kolei przerywnik filmowy pokazuje rozterki moralne bohatera odnośnie do eliminacji jakiegoś przeciwka.

Inne istotne problemy narracyjne to, chociażby, pozorowana nagłość fabuły, która, dajmy na to, wymaga od gracza ocalenia porwanego przyjaciela, ale zupełnie nie rozlicza nas z czasu spędzonego na zajęciach pobocznych i, tak naprawdę, nie wymusza na użytkowniku podjęcia jakichkolwiek działań, póki ten nie będzie miał na to ochoty. Kolejna rzecz, która nie jest problemem per se, ale raczej interesującym aspektem gier, będącym absolutnie dla tego medium wyjątkowym, to kwestia identyfikacji z bohaterem na poziomie podejmowania decyzji: czy danego wyboru dokonamy, bo tak zachowałby się Geralt, czy postąpimy zgodnie z własnym sumieniem?

I tutaj zahaczamy również o tak zwaną immersyjność, czyli stworzoną przez dzieło możliwość głębokiego zanurzenia się w rzeczywistości gry dzięki sprawnej narracji, pogłębionej psychologii i rozbudowanemu światu przedstawionemu, co, rzecz jasna, oferują również i inne media. Rozważań na temat sposobu storytellingu w grach nie da się również prowadzić bez, chociażby, refleksji o narracji środowiskowej albo rozgrywce emergentnej, ale powracając do tego, co pisałem na samym początku: mimo tego wszystkiego, co starałem się wyłuszczyć, mimo atrakcyjności gier jako medium narracyjnego, może na nie po prostu brakować czasu. Zwłaszcza że wyrobiona sprawność ruchowa jest wymogiem, aby owymi historiami się cieszyć.

Nie oznacza to bynajmniej, że miłośnicy literatury do tej pory obojętni na uroki konsoli czy komputera jako sprzętu do grania są absolutnie wykluczeni. Istnieją bowiem gry – i jest ich całkiem sporo – które, z braku lepszego słowa i na zasadzie luźnego skojarzenia, można określić mianem literackich, także dlatego, że albo są ciężkie od tekstu, albo na pierwszym planie stawiają fabułę i nakreślenie portretu psychologicznego bohatera. Cześć z nich to tak zwane symulatory chodzenia, i nie jest to pojęcie złośliwe, lecz osobna kategoria dość krótkich gier, praktycznie pozbawionych sekwencji zręcznościowych i skupionych na śledzeniu intrygi, oczywiście przy udziale gracza, jak „Firewatch”, „What Remains of Edith Finch?” albo „Gone Home”. Mamy też wymagające od potencjalnego odbiorcy nieco większego zaangażowania i interakcji, choć nadal oparte na dialogach oniryczne „Kentucky Route Zero”, znacząco poważniejsze, niż sugeruje oprawa graficzna „Night in the Woods” oraz intrygujące „Oxenfree”. A stąd już niedaleka droga do prawdziwie rozbudowanych i skupionych na relacji z tekstem „Pentiment”, „Norco” i „Disco Elysium”.

Częstokroć powtarza się banał, że dzisiejsze seriale to odpowiedniki dziewiętnastowiecznych powieści, ale podobne uproszczenia bywają krzywdzące dla jednego i dla drugiego medium. Nie, nie zamierzam sugerować, że na to miejsce dzisiaj wskoczyły gry, nic z tych rzeczy. Bo gry to… gry. Choć je też da się czytać, do czego zachęcam. To piękna przygoda.

Powiązane artykuły

Publicystyka

Stawiam na Adama Bahdaja

Publicystyka

Najbardziej przerażające thrillery oparte na faktach – „Psychoza”, „Milczenie owiec”, „Lśnienie”

Publicystyka

10 najbardziej oczekiwanych filmów i seriali na podstawie książek 2023

komentarze [9]

Sortuj:

Aby napisać wiadomość zaloguj się

twujstary8 24.01.2023 20:10

Czytelnik

Assassin's Creed: Renesans czytałem parę lat temu i pozytywnie się zaskoczyłem. Mało co dziś z tego pamiętam, ale w każdym razie dobrze spędzony czas.
Za to najchętniej przeczytałbym książkę opartą na Kingdom Come: Deliverance.

Odpowiedz

Jerico 22.01.2023 12:31

Czytelnik

Sam nie wiem. Jakoś ten tekst wydaje mi się jakby chaotyczny? Autor lawiruje, poruszając kilka ciekawych kwestii, ale żadnej nie rozwijając (a większość z nich jest tak obszernym tematem, że dałoby się rozwinąć w osobny artykuł), mam wrażenie, że do czegoś w swoim wywodzie zmierza, ale gdzieś się gubi po drodze. A to zakończenie... i gry, i seriale, i XIX-wieczne powieści, i piękna przygoda. Jakoś mi to zalatuje przypadkiem "Kurde, nie bardzo wiem, jak to wszystko podsumować, ale jakoś trzeba zakończyć". Żeby nie było, doskonale to rozumiem, bo też tak nieraz miałem, że nie wiedziałem, jak zgrabnie jakieś wywody zakończyć.

Ale skończmy krytykę. Czas na parę komentarzy do tekstu.
"te zasłużenie głośne tytuły wymagają często poświęcenia na nie aż kilkudziesięciu godzin."
Problem w tym, że wiele z nich jest niezasłużenie głośne. Te wielkie otwarte światy na setki godzin to w tej chwili plaga branży, a przoduje w niej Ubisoft. Co z tego, że świat jest wielki i piękny, jak na mapie nawalono milion pytajników z aktywnościami pobocznymi kopiuj-wklej, opcjonalnymi zadaniami typu idź do X, znajdź/zabij Y i wróć, pretekstowym głównym wątkiem, nieciekawymi postaciami i drętwymi dialogami? Moim zdaniem branży dobrze by zrobił powrót do mniejszych, bardziej skupionych na jakiejś dobrej opowieści tytułów. Dodajmy jeszcze, że tych wielkich kobył i tak ogromna większość nie kończy (oceniając po procentach zdobywanych osiągnięć za ukończenie gry).

"pozorowana nagłość fabuły, która, dajmy na to, wymaga od gracza ocalenia porwanego przyjaciela, ale zupełnie nie rozlicza nas z czasu spędzonego na zajęciach pobocznych i, tak naprawdę, nie wymusza na użytkowniku podjęcia jakichkolwiek działań, póki ten nie będzie miał na to ochoty."
To rzeczywiście typowa cecha gier. Z drugiej strony wolę jednak tę pozorną potrzebę pospiechu, niż rozwiązanie zastosowane np. w pierwszym Falloucie, gdzie czas na wykonanie głównej linii fabularnej był mocno ograniczony (później, zdaje się, wydłużono go odrobinę w patchu). W końcu nie po to chyba twórcy zbudowali cały świat gry, wypełniając go ciekawymi miejscówkami, interesującymi NPC-ami i wciągającymi zadaniami pobocznymi, żeby gracz musiał to wszystko olać, pędząc w wywieszonym językiem za głównym zadaniem, bo się spóźni.

Co innego, gdy pośpiech dotyczy pojedynczych misji. W takim Deus Ex Human Revolution nie spieszyłem się do ratowania zakładników, eksplorując biuro i gadając z ludźmi, mimo ponagleń szefa. No w końcu misja nie zając, nie ucieknie. I jakie było moje zdziwienie, gdy po dotarciu w końcu na miejsce,, dowiedziałem się, że zakładnicy już nie żyją. I takie rozwiązanie mi się podoba - potrzeba pospiechu w określonej misji, ale poza nią już możliwość niespiesznej eksploracji i pełnego cieszenia się przedstawionym światem.

"Zwłaszcza że wyrobiona sprawność ruchowa jest wymogiem, aby owymi historiami się cieszyć."
Na szczęście to nie do końca prawda. Ktoś, kto ma dwie lewe ręce do myszy i pada wciąż może się cieszyć grami, które nie stawiają na czystą narrację, choćby grami RPG i taktycznymi/strategicznymi, stawiającymi na walkę/rozgrywkę turową. czas nie ucieka, nie trzeba się zwijać jak w ukropie, ani wykazywać małpią zręcznością. To samo większość przygodówek point & click, gdzie zwykle chodzi o kombinowanie z zastosowaniem przedmiotów, rozmowami, bądź zagadkami logicznymi (choć zdarzają się w nich czasem fragmenty zręcznościowe i czasówki, wszystko zależy od konkretnej gry).

więcej

Pokaż odpowiedzi [5]

Odpowiedz

Ktosia 05.06.2023 20:19

Czytelniczka

Kurczę, nie miałam pojęcia, że gry to aż tak złożone zjawisko. Dzięki😊 a tak z ciekawości, które gry pozwalają na nieskrępowane tworzenie fabuły? Są w ogóle takie? I czy trzeba do nich sprzętu za miliony monet?

Jerico 06.06.2023 00:04

Czytelnik

Od czasów Tetrisa gry się "troszkę" rozwinęły. 😛

Przez nieskrępowane masz na myśli, że robisz co chcesz, a świat na to odpowiednio reaguje, to pełnię nieskrępowania ciągle znajdziesz tylko w papierowych RPG z dobrym mistrzem gry. A sprzęt do nich jest stosunkowo tani. Parę podręczników (kilkadziesiąt/set zł), ołówek, parę kartek na kartę postaci i notatki. Parę kostek o różnej ilości ścian zależnie od systemu (kilkanaście zł), bujna wyobraźnia (bywa nieoceniona) dobry mistrz gry (skarb bezcenny).

W grach komputerowych twórcom to się w zasadzie nie opłaca(m. in. dlatego, że z reguły idą w jak największe światy), bo ciężko potem zapanować nad wszystkimi rozgałęzieniami fabuły, możliwościami i skutkami działań. Heślijuż, to wybory z konsekwencjami będą raczej w grach mniejszych, ale też często tak bywa, że wybory okazują się pozorne. Jak choćby w serii The Walking Dead, gdzie za pierwszym podejściem wszystko pięknie, wybory mocno emocjonalne, kto przeżyje, kto nie, ale przy drugim podejściu już widzisz, że twoje wybory w zasadzie nie miały większego znaczenia, bo co z tego, że udało ci się kogoś uratować przed pewną śmiercią, jak scenarzyści zabiją tę osobę 5 min później, żeby sobie nie komplikować scenariusza.

Znajdzie się parę przykładów wyróżniających się na plus. Słyszałem, że Age of Decadence albo Tyranny (ciągle mi się te 2 gry mylą) ma więcej konsekwencji twoich działań (także dzięki temu, że jak na RPG jest mniejsze i dość krótkie, wiec udało się te różne opcje jakoś ogarnąć). Masz też Baldur's Gate 2, gdzie od wybranej klasy postaci zależy, jaki dom w pewnym momencie otrzymasz (albo i nie, jeśli nie robisz zadań pobocznych) i do jakich związanych z nim zadań będziesz mieć dostęp, plus w zależności od tego, do kogo się przyłączysz, w jednym rozdziale masz różne misje. Ale najbardziej się wyróżnia tym, że w pewnym momencie, zależnie od metody jakiej użyjesz, żeby się wydostać z pewnej wyspy, możesz trafić do całkiem sporej lokacji z z kilkoma całkiem ciekawymi zadaniami albo w ogóle ją ominąć. Takich rzeczy raczej się nie robi, bo panuje trend, że gracz powinien móc doświadczyć wszystkiego, co gra ma do zaoferowania przy jednym przejściu (to kolejny powód, dla którego twórcy rzadko pozwalają sobie na dużą nieliniowość i znaczące konsekwencje, bo po co męczyć się przy rzeczach, których większość i tak nie zobaczy). Jeszcze 1 przykład to Wiedźmin 2, gdzie od decyzji z kim się sprzymierzyć zależał cały porządny rozdział gry z zupełnie innymi lokacjami, postaciami i zadaniami.

A tak poza tym to w temacie robienia co chcenia bida. Gdzieś mi się rzucił w oko jakiś RPG, którego reklamowali właśnie tym, że rób co chcesz, a świat się będziedo tego dostosowywać, ale teraz nie jestem sobie w stanie przypomnieć tytułu i zdaje się dopiero go robią, więc nie wiadomo, co im z tych szumnych zapowiedzi wyjdzie. Być może z najbliższej przyszłości ktoś spróbuje coś solidnie pokombinować z zatrudnieniem do obsługi takiego nieliniowego świata jakiegoś algorytmu samouczącego na wyrost nazywanego "AI", ale trudno powiedzieć jak bardzo by było w stanie być kreatywne, czy raczej bazowałoby na dość prostych schematach.

więcej

Ktosia 06.06.2023 08:13

Czytelniczka

Wiesz, ja nawet w Tetrisa nie grałam 🤭 Tylko ze dwa razy w podstawówce w Prince of Persia, u kuzyna. I raz z Pierworodną do Simsów siadłam, ale to tworzenie rodziny strasznie mnie wymęczyło, a efekt i tak był niezadowalający.

Wygląda na to, że papierowy RPG byłby najciekawszy. Słyszałam też o takiej grze komputerowej, w której trzeba czytać i decydować co dalej. Tylko za...

więcej

Jerico 06.06.2023 15:20

Czytelnik

Co do Simsów, to się nie dziwię. Chociaż gusta są różne i wiele osób lubi tego rodzaju zabawę.

Papierowe RPG jak zawsze szczerze polecam. Systemów jest tyle, że chyba każdy coś dla siebie znajdzie, fantasy, s-f, postapo, horror, przygoda/akcja, szpiegowskie... bardziej nastawione na walkę i mechaniki, mocniej naciskające na odgrywanie roli, do wyboru, do koloru. W sumie jak się nie ma graczy w najbliższym otoczeniu, to przez sieć tez się da rozgrywać, chociaż to nie zupełnie to samo, co całą ekipą, twarzą w twarz.

Co do gier na komputer z czytaniem, to dawno dawno temu były tekstówki. Z bardziej współczesnych do głowy przychodzi mi RPG Dark Egg i Nightingale (fabularnie część przygodówki Shadow on the Vatican inspirowanego zresztą "W imieniu Boga?" Yaloppa). Są też różne gry visual novel (tekst plus obrazki). Ponoć warte uwagi są Saya no Uta (Song of Saya) i Doki Doki Literature Club (nie grałem, ale dobrze oceniane, ponoć sielankowy początek się później zmienia w horror psychologiczny/thriller, gra darmowa, więc sprawdzić można). Albo oparte na papierowym systemie Świata Mroku visual novel z elementami RPG Werewolf the Apocalypse Heart of the Forest (wilkołaki w Puszczy Białowieskiej), Vampire the Masquerade Coteries of New York i Vampire the Masquerade Shadows of New York.

Ewentualnie zostaje zabawa właśnie z niby AI. Ponoć ludzie grają w różne systemy RPG z ChatGPT, jako mistrzem gry. Jest też "AI" specjalnie przeznaczone do takiej zabawy. AI Dungeon. Robi za MG, coś ci tam opisuje, ty mu odpisujesz, a ono mniej więcej rozumie i reaguje mniej lub bardziej logicznie na twoje poczynania. Swoją drogą ciekawe czy wciąż ma problemy z kontekstem i homonimami, czy już naprawili tę kuriozalną reakcję "AI", gdy chcąc polatać na smoku napiszesz "I'm mounting this dragon (dosiadam smoka)", dostajesz, jak by to oględnie ująć, opis erotycznej zabawy twojej postaci ze smokiem. 😂

więcej

Ktosia 07.06.2023 15:59

Czytelniczka

Dzięki, obczaję sobie te visual novel.

ChatGPT z kosmatymi myślam, dobre😜
Ciekawe czy ludzkość skończy jak Joaquin Phoenix w filmie "Ona" czy raczej jak Domnhall Gleeson i Oscar Isaac w "Ex machina". Z drugiej strony to androidy mogą skończyć jak Klara w "Klarze i słońcu" (to akurat powieść).

Aby napisać wiadomość zaloguj się

Caroline_Q 22.01.2023 10:43

Czytelniczka

Zaraz po przeczytaniu tytułu przypomniał mi się Planescape: Torment.

Odpowiedz

Bartek Czartoryski 22.01.2023 10:00

Tłumacz/Redaktor

Zapraszam do dyskusji.

Odpowiedz