Krakowski Znak zebrał wszystkie (taką przynajmniej wydawca ma nadzieję) i wydał w jednym tomie „lektury nadobowiązkowe” Wisławy Szymborskiej. Wśród nich monografie, leksykony, antologie, poradniki, rozprawki popularnonaukowe, książki zazwyczaj poza obszarem zainteresowania poważnych recenzentów prasowych. Ona zaś od 1967r. pisała o takich ignorowanych przez krytyków, a znikających z półek książkach najpierw dla „Życia literackiego”, potem krakowskiego „Pisma”, wrocławskiej „Odry” i z czasem wreszcie dla „Gazety Wyborczej”. Jej niby recenzje, a raczej felietony to sążnista lektura. Ponad 800 stron i 558 (jeśli się nie pomyliłam przy liczeniu) omówień tekstów oraz jeden nieśmiały felieton o Miłoszu.

Nie da się tomu przeczytać od deski do deski, więc podeprę się zdaniem poetki z omówienia „Dróg i bezdroży ewolucji mięczaków” (A.Falniowski): Nie będę udawać, że przeczytałam wszystko z należytą powagą. Warto dla tomu przyjąć jakąś metodę. Ja najpierw sięgnęłam na koniec - po najnowsze lektury. Przy okazji „Alfabetu teatru - dla analfabetów i zaawansowanych” T. Nyczka Szymborska zdradziła, co ją drażniło, irytowało i nudziło w teatrze współczesnym. Do encyklopedii o Mickiewiczu dorzuciła hasło „kominek”. Pochwaliła tom piosenek Przybory, choć co nieco zarzuciła krytykom i wydawcy. W 2001 przeczytała także książkę o wyprawach kobiet z kanibalami w tytule, choć bez kanibali w treści. A także - uwaga!- „ABC męskiej elegancji” J. Turbasa. Prawda, że to ciekawe? Laureatka Literackiej Nagrody Nobla czytająca poradnik fachowy, a ponadto dowcipny dla mężczyzn i przeprowadzająca klasyfikację tychże względem stosunku do mody. Mało tego, w 1974r. przeczytała „Jak mieszkać wygodniej” D. Will. Czy usprawiedliwia ją, że ilustracje w książce zrobił Szymon Kobyliński? Komentując zawartość pisała: Autorka celuje przede wszystkim w parodystycznym opisie rozmaitych mieszkań. Ujawnia się tu czy nie ujawnia słynna ironia poetki?

Po najnowszych lekturach i tych w okolicy moich narodzin czas przyszedł na chwytliwe tytuły. Oj, czy to coś znaczy, że wybrałam „Jak stać się silnym i sprawnym” St. Zakrzewskiego? Że alternatywną historię miłosną przy okazji opowieści o mięśniach odnajdę, tego się nie spodziewałam zupełnie. A „Geografia osadnictwa” z 1972r.? Zaskakujące te lektury. Ale przecież i pojawiają się omówienia dzieł innego autoramentu. „O sztuce miłości” Fromma słów kilka. O „Mariach jego życia” Barbary Wachowicz, o „Encyklopedii staropolskiej” Glogera. Tomy poetyckie, biografie, aforystyka. Dużo lektur o świecie natury, wiele o sztuce. Świat literatury z różnych stron oglądany - oczywiście.

Mówi o sobie we wstępie Szymborska, że pisząc o tychże lekturach, chciała pozostać czytelniczką amatorką. W świetle tych felietonów rozumieć to należy jako wolność w ocenie książki, nieskrępowanie wagą nazwiska, tematu, problemu. Poetka wyciąga z książki to, co ją autentycznie zaciekawiło, choćby tylko jakiś szczegół i czyni go przedmiotem refleksji, punktem odniesienia do świata, w którym funkcjonuje. Lektury stwarzają okazję do namysłu nad zdumiewającą wariantywnością i różnorodnością świata.

Czytanie to zabawa - mówiła Szymborska. Z Homerem zwiedzać Grecję, gościć w salonach czasów romantyzmu, podpatrywać motyle, stać obok Matejki, Dickensa, Haendla. Być podróżnikiem, naukowcem, artystą, tancerką, kim się chce. Można wreszcie, trzymając w ręku „Mały słownik pisarzy świata”, swawolnie oglądać fizjonomie Conrada, Dickensa, Joyce'a i innych, szukając wśród nich takiej jak u księgowego w przedsiębiorstwie pogrzebowym lub aptekarza truciciela. Można. Czytelnikowi wolno.

Cóż, Wam wolno podążyć ścieżką własną. Wasza droga po tym tomie będzie zapewne zupełnie inna.

Zapraszam do świata lektur nadobowiązkowych.

Justyna Radomińska