Czym jest Amerykański Sen? To narodowy etos, ogólnoludzkie marzenie o wolności, równości i demokracji. Ale przede wszystkim to marzenie o osiągniętym sukcesie. Bo w Ameryce wszystko jest możliwe – „If I can make it there, I’ll make it anywhere” (jeśli uda mi się tu, uda mi się wszędzie), śpiewa Frank Sinatra. Według definicji Jamesa Truslowa Adamsa, to doznanie szczęścia poprzez ułożenie sobie życia, założenia rodziny, stworzenia „domu marzeń”, spełnienia w życiu osobistym według ogólnie przyjętych i propagowanych w bogatych społeczeństwach norm.

Bohater powieści Philipa Rotha to wszystko ma. Seymour Levov, potocznie zwany „Szwedem”, to idealny wzór człowieka z amerykańskiego snu. Wysportowany, błękitnooki blondyn, piękny bóg z miasta Newark. Po ojcu przejmuje prowadzenie fabryki rękawiczek. Wpisuje się wprost idealnie w okres amerykańskiego prosperity. Ludzie go kochają, podziwiają i szanują. Ma piękną żonę, byłą miss New Jersey i poważna kandydatkę do tytułu miss Ameryki. Jest ucieleśnieniem wszystkiego, czego inni chcą i kim chcieliby zostać. Na usta cisną się słowa wiersza Edwina Arlingtona Robinsona i piosenki śpiewanej przez Paula Simona: „Richard Cory” – opowieści o człowieku sukcesu, który „miał wszystko, co człowiek mógł chcieć – władzę, wdzięk i styl”. Ale tak, jak w piosence, nie zawsze to, co obserwujemy z zewnątrz jest prawdą. W rzeczywistości pod powłoką sukcesu rysuje się obrazek przegranego człowieka, którego życie w niczym nie przypomina amerykańskiej sielanki.

Muszę przyznać, że około sto pierwszych stron mnie nudziło, gdy czytałam o tych wszystkich zachwytach narratora nad bratem swojego szkolnego kolegi. Jasne, Szwed był dla wielu wielką inspiracją, jednak wszystkie „ochy” i „achy” nad blondwłosym futbolistą były jedynie przeciągłym powtarzaniem amerykańskich truizmów. Historia nabiera rumieńców dopiero, gdy brat Szweda opowiada naszemu narratorowi o prawdziwym życiu Seymoura Levova, a „Skoczek” Zuckerman rozpoczyna snuć swoją opowieść o prawdopodobnych wydarzeniach z życia swojego młodzieńczego idola.

W jednej najsłynniejszych powieści Philipa Rotha, autor obnaża amerykański dobrobyt. Życie w kraju szczęśliwców wcale nie jest sielanką. Za wszelkim sukcesem w rzeczywistości stoi mozolna praca, poświęcenie, spryt i niebywałe doświadczenie. Intratny interes Lou Levova, to nieprzeciętne poszanowanie dla pracy innych ludzi, ich doświadczenia i wiedzy. Żmudny sposób tworzenia damskich rękawiczek jest wybitnie zarysowanym procesem pracy według starej daty i pradawnych norm. Jednak przybycie do Ameryki bez grosza przy duszy i „dorobienie się” nie każdemu się zdarza. Wolność, wszelkie możliwości i równość, czyli to, co Ameryce przypisuje się jako najważniejsze cnoty Stanów Zjednoczonych, mogą jednocześnie być jej wielką zgubą. Wielokulturowość i pozorna otwartość ostatecznie są furtką dla nietolerancji – nienawiść Żydów wobec katolików, uprzedznia katolików wobec Żydów i ogólna niechęć obu grup do protestantów, z wzajemnością. Majstersztykiem i kwintesencją tej niezgody jest dialog między narzeczoną Szweda, Dawn, a jego ojcem.

Zakończeniem sielanki Seymoura Levova jest proces dorastania kochającej córki, Merry. Merry Levov to dziecko wielokulturowe i bezkulturowe, córka katoliczki i Żyda. To dziecko miss New Jersey i legendy futbolu z Newark. Szczęśliwe córeczka szczęśliwych rodziców, którzy osiągnęli wszystko, co możliwe w swoim amerykańskim śnie. Okazuje się jednak, że gdy nie ma się konieczności walki o amerykański sen, już go posiadając, można się z niego jedynie obudzić. Merry pała nienawiścią do wszystkiego, co amerykańskie. Wyrasta na fanatyczkę polityczną, terrorystkę i zagubione dziecko Amerykańskich rodziców.

Proza Philipa Rotha to monument. Jest to prawdziwa, wielka literatura, nasączona swą wagą, prawdą i głębią obserwacji. Roth to wybitny pisarz, na wzór wielkich amerykańskich twórców. To prawdopodobnie najbardziej uhonorowany amerykański współczesny autor, a „Amerykańska sielanka” to powieść, która zdobyła prawie wszystkie możliwe w Ameryce wyróżnienia. Wpisuje się jako pierwszy tom Trylogii Amerykańskiej, wraz z książkami „Wyszłam za komunistę” i „Ludzka skaza”. A w zwyczajnym, czytelniczym odczuciu, to po prostu bardzo dobrze skrojona powieść, wielka w swej wymowie, wstrząsająca i wywołująca spore emocje. To sześćset stron, które można pochłonąć na jednym ekscytującym wdechu, delektując się tym obnażonym amerykańskim snem, z którego mimo zaprezentowanej przez Rotha prawdy, wcale się nie chce z obudzić.

Monika Samitowska-Adamczyk