Uprawiam coś na zasadzie archeologii pamięci pisze autorka na początku książki. Skrupulatnie, krok po kroku próbuje wyjaśnić wszystkie motywy, ale też skutki tragedii. Spotyka się i prowadzi rozmowy z więźniami, współtwórcami projektu, z pracownikami więzienia. Odkrywa kolejne zaniedbania i chaos w szwedzkim więziennictwie. Przytacza obszerne fragmenty sztuki i korespondencji skazanych. Próbuje z zastanych wycinków rzeczywistości złożyć skomplikowaną układankę, w której osobisty kontekst jest bardzo istotny. Asbrink, nie boi się przyznać do niewiedzy w kwestii chociażby postępowania z nazistami (Czy antydemokratów należy uciszać – czy może jest sens z nimi rozmawiać, zobaczyć kim są, i zapytać, dlaczego są tacy jacy są?). Jest szczera i prawdziwa w tym co prezentuje na kartach książki. Bez zbędnej kreacji i pozy. Pytania przez nią zadane jeszcze długo unosić się będą nad głowami tęgich, europejskich głów.

Bo jak pisał Coetzee w „Elizabeth Costello”:

A konkretnie nie jest już tak pewna, czy ludzie stają się zawsze lepsi pod wpływem tego, co czytają.

Gdzieś w oddali słuchać głos aprobaty Zygmunta Baumana, Simon Weil i wielu innych myślicieli, którzy również, jak południowoafrykański noblista, powątpiewali w zbawczą moc kultury.

Wracając jednakże do meritum – „Czuły punkt” to ważny i mądry reportaż, szczególnie w kontekście intensywnie odradzających się ostatnimi czasy ruchów neonazistowskich.

*J.M.Coetzee, Elizabeth Costello, tłum. A. Betko, Znak: Kraków 2006.

Monika Długa