Odwiedzam wtedy miejsca znane, te najbardziej oczywiste; miejsca, które chcę odwiedzić i które być może dane mi będzie zobaczyć na żywo. Judith Schalansky w swoich podróżach idzie o krok dalej. Skupia się na opisaniu pięćdziesięciu wysp, na których (jak dowiadujemy się już z samej okładki) nigdy nie była i nigdy nie będzie. Skupia się na wyspach, o których nie słyszeliśmy i nie będziemy umieć znaleźć ich na mapie. Najczęściej to malutkie wysepki, niezamieszkałe. To nieznane, zapomniane skrawki świata. Są to dalekie, często nieprzyjazne światy, istniejące w zupełnym oderwaniu od kontynentalnego życia.

Czytając o niezamieszkałej wyspie wielkości zaledwie kilku kilometrów, gdzie klimat jest raczej przyjazny, ma się wizję rajskiej krainy. Tak, Judith Schalansky przyznaje: Raj jest wyspą. Ale Piekło również.

W piękny, poetycki sposób Schalansky opowiada o każdej z pięćdziesięciu wysp. Są to fragmenty z historii tych miejsc, zaledwie urywki. Jednostronicowe poetyckie notki o tym co działo się i jak mogły wyglądać chwile spędzone właśnie tam. Niejednokrotnie przekonujemy się, że to wcale nie raj. Rzeczywistość przeraża nieprzychylnością natury – wybuchami wulkanów, sztormami, trzęsieniami. Maleńkie Takuu zanika w morzu. Na Tikopii panuje taki głód, że zakazane jest mieć dzieci i pozwolić większej liczbie potomków żyć. Z wielu wysp ludność jest ewakuowana (Pagan). Toczone są bitwy i przeprowadzane zbrojne eksperymenty (Iwo Jima, Fangataufa) oraz poddawane są prawom ludzi, jak kolonia karna na wyspie Norfolk. Autorka opowiada przejmujące historie o odkrywcach: Darwinie na Wyspie Wielkanocnej, Auguście Gisslerze na Wyspie Kokosowej, Allanie George’u Ramsayu na wyspie Laurie czy samym Napoleonie i jego śmierci na Wyspie św. Heleny. Historie rozbitych łodzi, odkrywców, którzy nigdy nie wrócili. Niewyjaśnione nigdy historie jak Amelii Earhart (Howland) czy Scotta Moormana i jego załogi (Taongi).

Ten niezwykły atlas, jak mało która pozycja podróżnicza czy beletrystyczna, uświadamia jak różne światy istnieją, jak inni ludzie niegdyś żyli, gdzieś daleko, zmagając się z egzotycznymi dla nas problemami. Świat, do którego nigdy nie mieliśmy i nie będziemy mieć wstępu. Schalansky nie łudzi się – to tak odległe miejsca, że nigdy do nich nie dotrzemy. Dla wielu, którzy dotarli było to nie lada wyczynem. Tam nie kursują wycieczki, nie ma komercyjnych lotnisk, portów. Dotarcie w te miejsca, to niebezpieczne podróże nieprzeznaczone dla zwykłych śmiertelników. Ponadto widać w owych wyspach więcej piekła niż raju, by wzniecała w nas chęć dla tak niezwykłej podróży. Atlas Schalansky w zupełności wystarczy. Ten poetycki zbiór opowiadań w niebywały sposób przenosi nas w ten rajsko-piekielny wyspowy świat. Według New York Timesa Atlas to „Pięćdziesiąt miejsc, o których trzeba przeczytać przed śmiercią”. Tak – nie podróżować – przeczytać.

Monika Samitowska-Adamczyk