To nie był jedyny pomysł, aby Żydzi znaleźli stałe miejsce a Afryce. Trzydzieści lat wcześniej została zorganizowana wyprawa do Uasin Gishu (dzisiejsze hrabstwo w Kenii, niedaleko granicy z Ugandą). Jednakże głównodowodzący ekspedycją doszedł do wniosku, że tereny te nie nadają się do zamieszkania, a państwo żydowskie powinno jednak powstać na Ziemi Świętej. A gdyby postanowiono inaczej? W sumie podobny koncept przedstawił Michael Chabon w „Związku Żydowskich Policjantów” (tam Żydzi trafili na Alaskę), ale to inna historia.

Lavie Tidhar za punkt wyjścia swej opowieści obiera właśnie decyzję o osiedleniu się narodu wybranego w Afryce, ale akcja książki dzieje się wiele lat później, w już uformowanym państwie. Głównym bohaterem „Ziemi Nieświętej” jest Lior Tirosh, pisarz pulpowych powieści kryminalnych (prawdopodobnie alter ego autora), który właśnie przylatuje z Berlina do Ararat City. Trochę przypadkowo zostaje wplatany w ciąg zdarzeń, który doprowadzi nie tylko do zakwestionowania otaczającej go rzeczywistości, ale i wskaże implikacje niepodjętych nigdy działań. Wiem, brzmi to trochę enigmatycznie, ale pamiętajcie, że to jeszcze nie koniec recenzji.

Całość wydarzeń przedstawiona jest z kilku różnych perspektyw. Wspomnianego przed chwilą pisarza czy też agenta tajnych służb swobodnie podróżującego między wymiarami. Dzięki odmiennym punktom widzenia Tidhar w swej powieści zwraca między innymi uwagę na funkcjonowanie społeczeństwa bez ciężaru Holokaustu. W „Ziemi Nieświętej” rozsianych jest wiele delikatnych wskazówek co do tego, jak to wpłynęło na mentalność mieszkańców (nowej) Palestyny. To nie jest naród próbujący ogarnąć niepojęte, dźwigający wielkie brzemię. To jest naród walczący o swoje i dążący do upragnionych celów za wszelką cenę. Świadomość powstania zupełnie nowego społeczeństwa w sposób istotny rzutuje na wydźwięk całej książki.

Podczas lektury rzuca się w oczy jeszcze jedna wielce interesująca kwestia – mianowicie nieustająca gra autora z czytelnikiem. Jak już wcześniej wspomniałem, Lavie Tidhar ma takie same inicjały jak główny bohater. Poza tym „Ziemia Nieświęta” bardzo często ociera się o pulpę (nieszczęście goni nieszczęście, aż do przesady, niczym w groszowych powieściach), a inne dzieła izraelskiego pisarza funkcjonują w opisywanym świecie. Ta nietypowa metafizyka świetnie współgra z dotychczasową bibliografią Tidhara.

„Ziemia Nieświęta” to przede wszystkim powieść fantastyczna. Jednak fabuła nie jest tutaj czymś, co kogokolwiek zachwyci. Jest to książka, w której istotne jest wyłapanie drugiego dna, gdyż bez tego nigdy nie pojmiemy, o co chodzi w ukrytym znaczeniu (tak, jest również trzecie dno). Dlatego nie jest to pozycja dla każdego. Niemniej Tidhar chce powiedzieć coś ważnego i warto z uwagą i skupieniem spróbować wyłapać wszystkie pozostawione na kartach powieści smaczki. Wtedy satysfakcja z lektury będzie gwarantowana.

Michał Wnuk