Bunty ludowe, nawet jeśli się o nich mówi, jak o rabacji galicyjskiej bądź wystąpieniach z czasów rewolucji w Rosji (1905-1907) najczęściej uzasadniane bywają impulsami zewnętrznymi, inspiracją władz zaborczych czy agitacją radykalnych środowisk rewolucyjnych. Nie docenia się faktu, że niezadowolenie większości społeczeństwa można było wykorzystać, bo miało realne podstawy w postaci bezwzględnego wyzysku, zmuszającego nierzadko do egzystencji na granicy śmierci głodowej. Życie w permanentnej nędzy prowadziło nie tylko do niewyobrażalnych aktów okrucieństwa, gdy nadarzyła się sposobność wzięcia odwetu za własne krzywdy, ale też utrwalało w całych pokoleniach „poddanych” postawy bierności, rezygnacji z wszelkiej inicjatywy oraz skłonności do popadania w nałogi.

Nie będzie przesadą stwierdzenie, że dalekie echa mitu pana i niewolnika wciąż można odnaleźć w dzisiejszych stosunkach społecznych, nie mówiąc o tym, jak niebagatelny wpływ miały na losy narodu i państwa w przeszłości. Dzięki lekturze wiele powszechnie znanych faktów historycznych ujrzymy w zupełnie innym świetle. Stanie się jasne, dlaczego praktycznie wszystkie powstania okresu zaborów kończą się sromotną klęską, dlaczego nie wszyscy w wymiarze materialnym na odzyskaniu niepodległości zyskują, czy wreszcie, dlaczego niektórzy z nostalgią wspominają czasy PRL – u.

Zwycięstwa militarne i postacie heroicznych bohaterów budują poczucie dumy narodowej, tworząc bardzo potrzebne wspólnocie narracje. Można jednak zadać pytanie, czy osiągnięcie dobrego samopoczucia jest najlepszą motywacją do poznawania przeszłości. Pewna dawka dyskomfortu, zmierzenie się z niechlubnym dziedzictwem nie zaszkodzi, wszak podobno człowiek uczy się na błędach właśnie. Kardynalnym błędem, jaki ukształtował stosunki społeczne, gospodarcze i polityczne w Rzeczpospolitej szlacheckiej było wykorzystywanie uprzywilejowanej pozycji do ciemiężenia mas. Zwiastowało to niechybną katastrofę. Doprowadziło do ruiny I Rzeczpospolitą, sprawiło, że II RP bardzo boleśnie odczuła wielki kryzys gospodarczy, a przeciętnemu obywatelowi żyło się wtedy gorzej niż w okresie zaborów. Jak długo będą zauważalne reperkusje systemu folwarczno — pańszczyźnianego? Na to pytanie dzisiejsi historycy odpowiedzi nie udzielą. Stoją przed zadaniem znacznie ważniejszym, uwzględnieniem innych „wersji” historii, nie ograniczających się tylko i wyłącznie do perspektywy elit i zwycięzców.

„Oddanie głosu” ludziom rządzonym, biednym, niewykształconym, najprawdopodobniej zredefiniuje wiele przeszłych wydarzeń, ocenianych do tej pory przede wszystkim z punktu widzenia interesu państwa, niezbyt często pokrywającego się z interesem społecznym. Jednak, jeśli wziąć pod uwagę, że to podporządkowani stanowili 90% społeczeństwa, zmiany wydają się nie tylko uprawnione, ale wręcz konieczne.

„Ludowa historia Polski” jest ich zwiastunem. Sygnalizuje najważniejsze problemy, dając ogólny pogląd na sytuację poszczególnych, uciśnionych grup ludności i jej ewentualne zmiany zależne od czasu i okoliczności. Autorowi zależało na dotarciu do przeciętnego czytelnika, nie posługuje się historycznym żargonem, raczej anegdotą, a cytaty, które mogą okazać się trudne w odbiorze, upraszcza, przez co książka jest jak najbardziej strawna stylistycznie. Objętość także nie odstrasza, co na pewno było dużym wyzwaniem, w końcu ukazuje całość ludowych dziejów Polski. Lektura nie wymaga znajomości historii wykraczającej poza szkolne podstawy, ale dzięki niej na wiele podstawowych faktów spojrzymy z całkiem nowej perspektywy.

Monika Kurek