Tę autobiografię przedstawiam Państwu nie z jakichś eskapistycznych zapędów czy chęci stworzenia sobie laurki (taka zresztą nie powstała — ostatni punkt na przykład sugeruje wyraźnie, iż z podejmowaniem wyzwań u jego przedmiotu bywa różnie), lecz z potrzeby opisania stosunku między mną a „Wirusem paniki”. Stosunku opartego o wielką ciekawość, ale zarazem pewność co do tego, że Mnookin w najmniejszym nawet stopniu nie próbuje mnie oszukać. I choć podkreślanie tego może wydawać się absurdalne, to uważam je za nieodzowne, bo oceniając książkę z tej pozycji trudno ją krytykować.

Dlaczego? Ano dlatego, że wypełnia ona zadania stawiane zwykle przed literaturą popularnonaukową bardzo dobrze. Przedstawia zagadnienie krótko, ale treściwie — autor nie próbuje nawet stworzyć kompleksowej historii chorób zakaźnych, szczepionek czy autyzmu, ale z każdego z tych trzech związanych ze sobą tematów wybiera zdarzenia najważniejsze dla całości i opisuje je nieco obszerniej, aby odpowiedzieć na pytania nie naukowe, lecz publicystyczne: skąd wziął się strach przed szczepieniami, czym jest argumentowany i czy ma podstawy w fizycznej rzeczywistości? Mnookin podszedł do swojego zadania rzetelnie, o czym świadczą rozmiary bibliografii i mnogość prac, na które się powołuje, ale i uczciwie: nie tylko obala pseudonaukowe argumenty antyszczepionkowców, ale też przywołuje przykłady tragicznych w skutkach decyzji resortów zdrowia skutecznie niszczących zaufanie społeczne względem ich działań. Nie ucieka także od niezwykle przygnębiających losów chorych dzieci i ich zrozpaczonych rodziców, którzy poszukują winnych cierpień swoich pociech. W tym aspekcie nie jest „Wirus paniki” jakoś wybitnie udany, Mnookin jako pisarz nie ma ani tyle empatii, ani tak dobrego pióra, żeby w pełni oddać ich dramat, ale dotrzymuje etosu dziennikarza-naukowca amatora, to znaczy uczciwie oddaje zasadne motywacje swojej symbolicznej opozycji.

Czy książka ostatecznie rozwiewa jakiekolwiek wątpliwości, które ludzie mogą mieć w stosunku do szczepionek? Nie, ale autor nie tylko przyznaje się do tego, ale też obszernie tłumaczy, dlaczego nie jest w stanie tego zrobić ani on, ani uczeni – nie tak działa metoda naukowa; udowodnienie, że czegoś nie ma, (na przykład negatywnych powikłań) jest zwyczajnie niemożliwe. Dlatego też stwierdzenie „według naszej najlepszej wiedzy szczepionka X jest bezpieczna” to absolutnie wszystko, na co liczyć może zaniepokojony rodzic. Ten ton panuje w całej książce i dla mnie samego jest całkowicie przekonujący. Czy jednak można by oskarżyć Mnookina o chodzenie na smyczy wielkich koncernów farmaceutycznych? Pewnie tak, jeśli ktoś nie ufa profesjonalnej medycynie, to i przypadkowemu pisarzowi nie zaufa.

W moim świecie „Wirus paniki. Historia kontrowersji wokół szczepionek i autyzmu” to bardzo dobra książka. Za sprawą dziesiątek przykładów ciekawi, a mnogość badań i wywiadów, na które autor się powołuje, daje poczucie rzetelności i swoistego intelektualnego bezpieczeństwa. Czy to przekonywanie przekonanych? W jakimś stopniu na pewno, ale przecież argumenty to jedyny oręż, którego warto używać, a książka Setha Mnookina przynosi cały ich arsenał, o którego nieodzowności przekonujemy się w czasie światowej pandemii szczególnie.

Bartosz Szczyżański