Różnie z recepcją Samotnika z Providence bywało. Za życia zupełnie niedoceniany, po śmierci stał się inspiracją dla dziesiątek epigonów, w końcu został prawdziwym symbolem dwóch ważnych dziś (najważniejszych?) motywów horroru: wszystkiego, co związane z mackami i śluzem, oraz grozy opartej o fatalistyczną, metafizyczną grozę, o szaleństwo, z którym zwyczajnie nie sposób walczyć. Pierwsze skojarzenie to oczywisty banał, ale także oddziaływanie bardzo proste do zmierzenia – każde ośmiornicopodobne stworzenie to dziecko Cthulhu, nieważne, czy występuje w książce, komiksie, filmie, serialu, czy grze. Drugie natomiast już tak proste nie jest, bo przecież brak nadziei i świadomość istnienia otchłani na końcu drogi wcale nie stanowią odkryć Lovecrafta. Jak w takim razie wpisał się on w nurt nihilistycznej metafizyki? Jak go rozszerzył? To właśnie te tematy najbardziej interesują Houellebecqa.

Francuz w swoich rozważaniach jest, cóż, poprawny. Przygląda się Samotnikowi z Providence z różnych perspektyw, tworzy powiązania między nietypową biografią Amerykanina a jego szaloną twórczością, całkiem drobiazgowo analizuje jego styl (choć zaskakująco rzadko odnosi się do konkretnych fragmentów), dokonuje częściowej gradacji tekstów ze względu na ich jakość. Jednak najważniejsza staje się dla niego filozofia Lovecrafta, którą całkiem zręcznie skraca do tytułu tego eseju: przeciw światu, przeciw życiu. Twórca Wielkich Przedwiecznych oglądany przez Francuza staje się wrogiem jakiejkolwiek aktywności, bo ta traci znaczenie w obliczu tego, co czeka na końcu – i to nie z punktu widzenia jednostki, narodu czy pokolenia, lecz całych cywilizacji. Szaleństwo i przerażenie wzbudzane przez Cthulhu czy Dagona to rzeczy wtórne wobec ich najważniejszej zdolności: niszczenia sensu.

Dlatego też dzisiaj „Przeciw światu, przeciw życiu” czyta się bardzo dobrze – jako świadectwo inspiracji rodzącego się pisarza, który przecież z bezsensu uczynił motor napędowy całej twórczości i o tym bezsensie mówić potrafi po mistrzowsku. Houellebecq trzy lata przed „Poszerzeniem pola walki”, powieściowym debiutem, zapowiada już, o czym będzie pisał, a dzisiaj – ponad ćwierćwiecze zarówno od premiery eseju, jak i powieści – konsekwentnie swoje obietnice spełnia.

Najbardziej kontrowersyjną częścią tekstu jest ta, w której Francuz uznaje oczywisty i głęboki rasizm Lovecrafta za siłę napędową jego literatury. Przez długi czas poglądy Amerykanina były tajemnicą poliszynela, ale kilka lat temu temat powrócił (w związku z tym zmieniono choćby statuetkę World Fantasy Award). W eseju Houellebecq ociera się o legitymizowanie nienawiści w imię abstrakcyjnej wartości artystycznej, co stanowi pogląd niebezpieczny i potencjalnie groźny.

„Przeciw światu, przeciw życiu” to rzecz, która może zainteresować zarówno miłośników Lovecrafta, jak i fanów opisującego jego twórczość Francuza. Obaj poddani są tu swoistemu rozbiorowi: pierwszy za sprawą stworzonej już literatury, drugi natomiast z perspektywy książek dopiero czekających na napisanie – w oczywisty sposób rezonujących z tym, co przekazuje autor w eseju. Houellebecq pisze o kim innym, ale pisze sobą – jak zwykle.

Bartek Szczyżański