Nie wiem, czy da się pomylić w przypadku tej książki. Czy wpadła w ręce komuś, kto szukał biografii poetki, o której jest tak cicho? Czy może ktoś polował na nią w nadziei na analizę zapomnianych utworów? Chyba nie powinno się tak zdarzyć. Mamy przecież bardzo jasny sygnał, że tu może nie być konkretów, że mogą być nieostre granice, zatarte ślady i gra cieni. Że wszystko, na co patrzymy, jest ukryte za mgłą.

Jak już zasugerowałam, „Cień w cień” nie jest biografią Ginczanki. Prędzej autobiografią Mikołajewskiego. Zapisem poszukiwań, zapisem usilnych prób i desperackiego chwytania się każdej szansy na zdobycie nowych informacji. To nie opowieść o życiu tajemniczej Zuzanny, ale o życiu człowieka, który tę tajemnicę pokochał całym sercem. Opowieść o miłości, która jest czasownikiem, bo Mikołajewski jest w ciągłym ruchu, w gorączkowym pędzie, w bulgoczącym wrzątku szukającym ujścia, w układzie planet obracającym się wokół Ginczanki.

Wydaje mi się, że to jest książka bardzo odważna, może stąd autorskie uprzedzenie, że to rzecz „tragicznie niedoskonała”. Z każdej strony bije autentyczność uczuć autora – za wachlarzem działań ukryty jest nagi i bezbronny. Myślę, że to bardzo ryzykowne, bo przecież mamy do czynienia z literaturą faktu. I właśnie w tym momencie mój umysł staje pod ścianą, bo na to nie ma rozsądnego wytłumaczenia – jak można połączyć bezwzględność faktów z delikatnością uczuć? Czy to jest w ogóle opowieść o faktach, czy raczej o uczuciach i pragnieniach? Jeśli myślicie, że to nie są dylematy, to trzymajcie się teraz: dlaczego ten reportaż jest tak poetycki? Czy to – co za banał! – przez ducha tajemniczej pisarki unoszącego się między wersami? Jeśli język nie wydaje się szczególnie liryczny, co może odpowiadać za takie wrażenie? Mikołajewski pisze też poezję, więc czy to możliwe, że schował poetyckość gdzie indziej?

Nie wiem, czy to jest dobra książka. Na pewno inna, ciekawa już przez samą formę. Jest kolejnym ważnym głosem w dyskusji o klasyfikacji gatunkowej literatury. Same losy zapomnianej poetki nie zaciekawiły mnie szczególnie, choć być może kiedy natknę się gdzieś na jej nazwisko, przypomnę sobie, że można ją kochać do szaleństwa, i rzucę okiem na treść. Są ludzie walczący z wiatrakami ludzkiej pamięci i kanonów, którzy po lekturze zewrą szyki i będą próbować przywrócić Ginczance należne miejsce w historii polskiej literatury. I to pewnie dobrze. Ja nie mam w sobie wojowniczki i po lekturze po prostu dalej piję herbatę.

Joanna Jastrzębska