W literaturze science fiction matuszkę Ziemię niszczono na różne, niekiedy wyjątkowo fantazyjne sposoby. U Jacka Dukaja, podobnie jak w „Erze supernowej” Cixina Liu (w powieści tej udaje się przetrwać jedynie dzieciom poniżej 13. roku życia), do naszej planety dociera zabójcze promieniowanie z nieokreślonego bliżej źródła. Ludzkość ma niestety o wiele mniej szczęścia niż u chińskiego autora, gdyż zagładzie ulegają wszystkie biologiczne formy, „przeżywają” jedynie te jednostki, które odpowiednio szybko zdołały stworzyć wirtualną kopię swojego umysłu.

Mam wrażenie, że ponury, aczkolwiek przepełniony czarnym humorem i groteską świat Dukaja doskonale sprawdzi się na szerokim ekranie. W stworzonej przez autora „Lodu” opowieści przyszłość naszego gatunku sprawia bowiem wrażenie posępnego żartu. Główny bohater Grześ wraz z pozostałymi ocalonymi zyskują nieskończenie długie życie, a jednak tęsknią do wszelkich przyjemności cielesnych, niemożliwych do osiągnięcia przez formy wirtualne. Nie mogą jeść, pić, zaś emocje przekazują jedynie za pomocą wyświetlających się na ekranach emotek. Są niczym tytułowy aksolotl – forma larwalna, niepotrafiąca osiągnąć swej dojrzałej postaci.

W tej krótkiej historii Dukaj stawia wiele pytań, na które trudno jednoznacznie odpowiedzieć. W jakim stopniu osobowość wirtualna pamięta swoją formę biologiczną? Czy postludzkość, podzielona przez nowe konflikty, przejdzie na wyższy stopień rozwoju, czy będzie tkwić w starych grzechach? Czy istoty rozumne mogą bawić się w boga? W końcu czy ta paskudna wojna nigdy się nie zmienia (zgadza się, o to samo pyta Cixin Liu w „Erze supernowej”)?

W pamiętnej scenie z „Terminatora 2” po ludzkich czaszkach przechadza się przerażający, supersilny android. Zagłada ludzkości u Dukaja nie ma oczywiście żadnego związku z ingerencją sztucznej inteligencji, jednak i tutaj odnajdziemy groteskowe, lekko makabryczne obrazy. Oto Grześ, zamknięty w metalowej formie, dosiada się na ławce do zmarłej kobiety i pisze jej palcem na ekranie smartfona, gdyż jego własny, mechaniczny, nie nadaje się do obsługi tak czułej maszyny. Przemawiająca do wyobraźni scena, nieprawdaż?

Dlaczego jednak równie oryginalna, niepokojąca wizja przyszłości nie do końca do mnie przemówiła? Fantastyczny, postapokaliptyczny świat wykreowany przez autora „Lodu” okazał się pozbawiony ludzkich emocji, zbyt sterylny. Czułam chwilami, jakbym obserwowała go przez niewidoczną, a jednak utrudniającą odpowiedni odbiór szybę. Czy oznacza to jednak, że będę odwodzić czytelników od powyższej lektury? Skądże znowu! Sądzę, że każdy miłośnik science fiction i literatury postapokaliptycznej powinien poznać „Starość aksolotla”. Uważam ponadto, że w myśli Dukaja tkwi ogromny potencjał, dlatego z niecierpliwością oczekiwać będę serialowej adaptacji.

Ewa Szymczak