„Lilana” to niebanalna, pięknie napisana historia o rozpadzie pewnej rodziny, opowiedziana oczami spostrzegawczej, wrażliwej nastolatki. Jednocześnie to nazwa magicznego miejsca, w którym kolory są zbyt jaskrawe, mieszkańcy dziwnie nieufni, a wszystkie pory roku zdają się trwać naraz obok siebie. Miejsce, w którym mama wydawała się szczęśliwa. W którym wszyscy mieli wreszcie być normalną rodziną.

Małgorzata Strękowska-Zaremba ma świetny styl: prosty i plastyczny, chwilami wręcz poetycki („Wypadliśmy z lasu jak orzech z łupiny”). Z jego pomocą umiejętnie stworzyła klimat Lilany – miejsca wpół realnego, które przypomina psychodeliczne obrazy z koszmarów. Sama opowieść wydaje się fantastyczną baśnią – horrorem z elementami makabry, którą co i rusz zaburzają niepokojąco prawdziwe problemy narratorki. Wrzuceni zostajemy w świat pomiędzy jawą a snem i sami już nie wiemy, komu i w co wierzyć. Czy naprawdę istnieje mroczna strażniczka Lilany, kultywująca jakąś odmianę voodoo? Czy Natalka jest pod wpływem przywidzeń ekscentrycznej koleżanki Anieli, czy naprawdę widzi to, w co wierzy? Wreszcie zastanawiamy się, czy Lilana istnieje naprawdę, czy też jest tylko wytworem wyobraźni Natalki, zaniepokojonej zachowaniem matki. Zasłoną dymną, która ma tłumaczyć i ukrywać prawdziwy dramat rodzinny, równie jak niezwykłe miejsce niezrozumiały.

Pozornie otrzymujemy kolejną opowieść o czarodziejskim świecie, jakich setki. Jednak utworzona jest ona z tak dziwnych, niepasujących do siebie części oraz pełna niemiłego, zgrzytającego przesytu barw i zjawisk, że zaczynamy mieć podejrzenia co do natury opowieści. To chyba nie zwykła bajka… Tym niemniej twist na zakończenie trafia nas jak cios młotkiem w głowę, choć teoretycznie powinniśmy być na niego przygotowani. Nie jest może wybitnie pomysłowy, za to zmienia charakter całej opowieści, a przez powolne wprowadzanie dysonansu w trakcie lektury nie nabiera żałosnego charakteru deus ex machina. Ucieczka Natalki w świat Lilany zyskuje tutaj ponure, bardzo rzeczywiste przyczyny. Ta fantastyka jest… tak bardzo realna!

„Lilana” to ten typ opowieści, który porusza ważne, aktualne problemy i świetnie nadaje się do dyskusji. Jest wiele książek o rozpadzie rodziny, zwykle o ojcu porzucającym dzieci, ale „Lilana” bierze się za ten problem od drugiej strony. Nie będę pisać, o czym opowiada dokładnie, gdyż powolne stopniowanie złych omenów doprowadzających do tragedii jest ogromną siłą książki. Można dojść do wniosku, że pomyślana jest dla młodszego czytelnika, ale przez boleśnie urealniający książkę przewrót na końcu wydaje się napisana dla starszego odbiorcy. Zwłaszcza że zadaje kłam pierwszemu wrażeniu – wcale nie jest typową bajeczką dla małych dzieci. Udowadnia, że w każdej baśni jest ziarnko prawdy i to ono uwiera najbardziej. Życzyłabym sobie jednak, aby niezwykle skomplikowana relacja Natalki z mamą pogłębiona została staranniejszym rysem psychologicznym tej drugiej, choć rozumiem jego brak: mama była dla bohaterki jedną wielką zagadką, której rozwiązania nie potrafiła odnaleźć. I taką też pozostaje dla nas.

Wielka szkoda, że pomimo tak ładnego wydania – mały format, ale staranny papier i gruba okładka – piękny styl autorki nie został wzmocniony przez równie intensywne ilustracje. Naprawdę by się przydały – mogłyby znacznie pogłębić magnetyzująco ponurą atmosferę „Lilany”.

Strękowska-Zaremba stworzyła niepospolitą opowieść, której głębia uderza ze zdwojoną siłą pod koniec książki, w momencie zaskakująco realistycznego twista. Wtedy okazuje się, że każda baśń zawiera trochę prawdy, a im jest jej więcej, tym bardziej jest ona bolesna. I choć ucieczka Natalki w niepokojący świat Lilany to nic innego jak kolejny eskapizm, to nie jest to typowa fantastyczna opowieść o krainie czarów – tak jak Natalka nie jest żadną Alicją. „Lilana” przedstawia bolesny problem społeczny w bardzo atrakcyjnej formie, udowadniając, że baśnie nadal mają ogromny potencjał, są tym, co nas najbardziej rusza. I jak żadna inna forma pokazują prawdę o świecie. Bo każdy z nas może kiedyś znaleźć się w swojej Lilanie – krainie niby nieistniejącej, choć prawdziwszej, niż się wydaje na pierwszy rzut oka.

Agata Majchrowicz