Janusz Korczak jest niewątpliwie geniuszem intelektualnym i moralnym. Kto z nas nie słyszał przecież o jego działalności społecznej, propagowaniu praw dziecka, wreszcie o heroicznej pracy z dziećmi w getcie oraz „ostatniej drodze” z wychowankami na Umschlagplatz. Portretowany wielokrotnie w książce, biografii i filmie, mimo to nam umyka. Korczak staje się postacią z pomnika, jak Kościuszko, Uljanow albo Wyszyński. Tymczasem to postać o poglądach sprecyzowanych i nierzadko kontrowersyjnych, np. był przeciwnikiem tradycyjnej rodziny.
Wszyscy dzisiejsi nauczyciele i wychowawcy powinni przeczytać dzieła Korczaka. Ja na razie zatrzymałem się na III tomie „Dzieł Wybranych”. Znajdziemy tu części „Troski Okresu Szkolnego”, krótkie opowiadania, „Szkoła Życia” – projekcję idealnej szkoły według autora, „Jest Szkoła” – spostrzeżenia nt. samorządu szkolnego, dopiero w latach międzywojnia wprowadzanego, szkolnej gazety, obserwacje pedagogiczne. Jest także powieść „Kiedy znów będę mały”, która stanowi program poglądowy Korczaka na społeczność dziecięcą.

Dlaczego nazwałem Korczaka geniuszem? Między innymi przez jego nowatorskie rozwiązania, które z powodzeniem stosuje się dzisiaj: indywidualne podejście do dziecka, zapewnienie mu opieki zdrowotnej (fizycznej i psychicznej),postulowanie samorządu. Korczak mówi o drobnym kredycie (kilkugroszowym),który może rozwiązać wiele problemów i wręcz często jest panaceum na największe kłopoty. Przecież to idea, którą całkiem niedawno nagrodził komitet noblowski! Korczak mówi o ankietach szkolnych, jako o poważnym narzędziu pracy z dziećmi. Dziś stosuje się je w szkole często.
Oprócz proponowanych rozwiązań prekursorskich jest Korczak doskonałym pisarzem, literatem. Szczególny jest opis budzącej się z drzemoty ludzkości – to po prostu swoista poetyka pedagogiczna. Korczak dostrzega (szczególnie w „Kiedy znów będę mały”) podobieństwa i różnice pomiędzy dziećmi a dorosłymi, na które jeszcze 50-60 lat temu prawie nikt nie zwracał uwagi. Myślą przewodnią jest upośledzenie dorosłych w uczucie, których dzieci mają nadmiar. Ponad to wskazuje na szereg przewag, choćby tych najprostszych – fizycznych, którymi dorośli dysponują. W tym miejscu uwaga: Dziś z upośledzeniem dzieci jako grupy społecznej mamy do czynienia już mniej, spora w tym zasługa Korczaka właśnie. Ale już przewaga typowo szkolna: Gdy nauczyciel jest zdenerwowany, ma zmartwienie – klasa tym bardziej musi być grzeczna, gdy dotknie to ucznia – tym bardziej narażony jest na szkolne represje.
I mówi też Korczak o niedopasowaniu ról społecznych i o gorszych standardach w pracach, twórczości dla dzieci. W wielu przypadkach to jest prawda do dziś. Wreszcie w stosunku do edukacji, oświaty mówi o tym, że szkoła powszechna jest dobrem na którym nie powinno się eksperymentować. Ministrowie, przeczytajcie te słowa – chce się rzec w bezsilnej złości.

„Kto Polakom dobrze życzy to Polak” – trudno o bardziej humanistyczną wykładnię narodowości. Myślę, że Korczak dobrze życzył także hitlerowcom. Ci ostatni jednak wyrzucili dzieła pandoktora do kosza. Wyciągnijmy je dziś, bo warto.

Janusz Korczak jest niewątpliwie geniuszem intelektualnym i moralnym. Kto z nas nie słyszał przecież o jego działalności społecznej, propagowaniu praw dziecka, wreszcie o heroicznej pracy z dziećmi w getcie oraz „ostatniej drodze” z wychowankami na Umschlagplatz. Portretowany wielokrotnie w książce, biografii i filmie, mimo to nam umyka. Korczak staje się postacią z...